4-ma’ruza. Opеrasion tizim tushunchasi va uning turlari

Kompyuterning asosiy qurilmalari tavsifi.
Protssessor- kompyuterning asosiy qismi bo’lib, dastur nomini bajarishga mo’ljallangan.
Xotira (RAM) -ma’lumotlarni va dastur kodini vaqtinchalik saqlash joyiga kompyuter xotirasi deyiladi. Kompyuter o’chirilganda tezkor xotiradagi ma’lumot o’chiriladi.
Qattiq disk. Kompyuter xotirasida ma’lumotlarni doimiy saqlash uchun ishlatiladi. Qattiq diskda dastur fayllari, hujjatlar, ma’lumot fayllari saqlanadi.
Kiritish va chiqarish qurilmalari. Bu qurilmalar kompyuter va foydalanuvchi orasida aloqa o’rnatish uchun xizmat qiladi. Keng tarqalgan kiritish va chiqarish qurilmalariga ekran, klaviatura va sichqon kiradi (1-jadval)².
1-jadval.

Qurilma	Tavsifi
Protssessor	Kompyuter tizimining bir qismi bo’lib unda dastur ko’di bajariladi.
Xotira (RAM)	Kompyuter o’chirilgunga qadar ma’lumotlar va dasturlar vaqtinchalik saqlanadigan joy.
Qattiq disk	Tashqi xotira funksiyasi berilganlar va dastur fayllari, hujjatlar va boshqa fayllar saqlanadi.
Kiritish va chiqarish qurilmalari	Kompyuter va foydalanuvchi orasidagi aloqani o’rnatadi. Kiritish qurilmasiga klaviatura, sichqon va ekran kiradi.

Bir nechta ilova kompyuterda 1 vaqtning o’zida bajariladi. 1 ta yoki bir nechta prostessorda AT uchun dasturni ishga tushirish va dastur uchun efir vaktini ajratish masalasidir. Ishlaydigan amaliy dastular kompyuter xotirasiga saqlash uchun yuklanadi. Shuning uchun turli xil ma’lumotlar kaerda saqlanishni kuzatish lozimdir. Bundan tashkari xotiraning qaysi qismiga qarab murojat bor va qaysi qismi ishlatilishi xaidagi ma’lumotni kuzatish imkoniyati bo’lishi shart. Kompyuter xotirasini boshqarish ATning vazifasidir. Fayllar qattik diskda saqlanadi. AT fayllar qattik diskning joylashganini, shuningdek qattiq diskning qaysi qismini ishlatadi. Va qaysi qismi ishlatilmasligini kuzatadi. Dasturiy ilovalar orasidagi kiritish chiqarish aloqa vositalari va ekran, klaviatura, sichqon va shunga o’xshash kurilmalar. AT turli xil drayverlarga ilovalarni kiritish chiqarishni osonlashtirish uchun xizmat qiladi. Windows fayllik tizimi CD ROM uchun qullaydi va Compact Disk File System (CDFS) deb ataladi, bu optik disklar uchun standartdir. CDFS turli xil fayl tizimlarini qo’llaydi (Windows, Mac OS va Unix sistemalari). Shuning uchun ma’lumotlar ATlar o’rtasida almashinish imkoniyatiga ega. ShuningdekWindows Universal Disk Format (UDF) deb atalmish fayl tizimini xam qullaydi. Foydalanuvchi funkstiyasi ma’lumotlarni optiq tashuvchilarda saqlash uchun standart fayl sistemasi xisoblanadi. Asosan DVD disklar va yangi optik tashuvchilar uchun ishlatiladi masalan Blu-Ray va DVD - video UDF turli xil versiyalarni qo’llaydi.Apparat uskunalri turli toifalardan iborat va turli dryverlarni qo’llaydi. Shu vaktning uzida amaliyot tizimi apparat vositalar orasidagi aloqa xaqida g’amxo’rlik qiladi. Bu esa kompyuter dasturlarini yaratishni osonlashtiradi va dasturchilarni boshqa drayver bilan aloqa o’rnatish masalalari ustida bosh qotirmaslikni yaratib beradi.

Zamonvaiy ATlari ko’pmasalalikdan foydalanadi. Bu esa 1 vaqtning o’zida 1 nechta iloalardan foydalanish imkoniyatini beradi vash u bilan birga 1 vaqtning o’zida kompyuterda 1 tadan ko’p amalni bajarish imkonini yaratib beradi.Bu narsani amalga oshirish uchun esa dasturlar prostessorda ketma ket ishga tushirib yuboriladi. Ilovai prostessorda qiska vakt ichida bajariladi. Bajarilib bo’lib prostessordan tashqariga uzatilishi bilan boshqa ilovalar prostessorga bajarilishi uchun yuklanadi. Ma’lumotlarni xavfsizligini kompyuter texnologiyalaridan foydalanishda aloxida axamiyatga ega. Xususan tarmoqqa ulangan kompyuter uchun. Komapyuter xavfsizligining maqsadi axborotlar va ma’lumotlardan noqonuniy foydalanishni, o’g’irlash, yuq kilish va tabiiy ofatlardan saqlashdir.
Уadro, qurilma bosqichi (HAL) va boshqarish xizmzti o’rtasida joylashgan. Yadro boshqaruvchi ilova va ma’lumotlarni qayta ishlash qurilma bosqichida ko’prik paydo qiladi. Yadro uchun eng muhim masala, ilovada ishlash uchun ruxsat etish va ilovalarga qurilma apparatlariga murojaatni ta’minlaydi.
Dasturni ishga tushirish uchun, yadro dastur uchun manzil bo’shlig’ini o’rnatadi, dastur kodini xotiraga joylaydi va dasturni stek bilan ta’minlaydi.
Yadro uchun boshqa muhim masalalardan biri kompyuter resurslari va ilovalarga shi resurslardanfoydalanishni boshqarishni ta’minlaydi.
Bu resurslar quyidagilardan iborat³:

• 
  Protsessor- protsessor yadrosida qurilmalarni qayta ishlashi uchun ruxsatni ta’minlaydi.
  
• 
  Kompyuter xotirasi – yadro kompyuter xotirasidan to’laqonli foydalanadi va protsessor xotirasini keraklicha tarqata oladi.
  
• 
  Kiritish – chiqarish qurilmalari – yadro protsessordan so’rovlarni kiritish – chiqarish qurilmalarida bajarish uchun qabul qiladi va muofiq qurilmalarda murojaatni ham ta’minlaydi.
  

Windows ishga tushishi bilan, yadro ham ishga tushadi.
Yadro, Windows amaliyot tizimi ishlashi tizimining boshqarishi uchun drayverlarni ishga tushiradi.
Yadro, yadro rejimida ishlaydi va virtual xotira uchun kartochka orqali muloqotni o’rnatadi. Shundan so’ng, yadro ba’zi bir tizim protsessorlarini ishga tushiradi va ularga foydalanuvchi rejimida ishlashga ruxsat beradi. Yadro kompyuterga ulangan apparat qurilmalarini ro’yxatini bilgan holda, ularni izlaydi. Yadro, kerakli paytda apparat qurilmalariga murojaat qilish huquqiga ega.

2.