4-ma'ruza. Gidrodinamika

---

4-ma'ruza.
Gidrodinamika
Ma'ruzaga oid mavzular 
1. 
Gidrodinamika 
2. 
Suyuqliklarda harakat turlari 
3. 
Oqim chizig`i, oqim naychasi va oqimcha, suyuqlik qoimi 
4. 
Oqimning asosiy gidravlik elementlari 
Ma'ruzaga oid tayanch so`zlar 
Gidrodinamika, gidrodinamik bosim, oqim chizig`i, oqim naychasi, elementlar 
oqimcha, suyuqlik sarfi, xo`llangan perimetr, gidravlik radius. 
Ma'ruzaga oid savollar 
1. 
Gidrodinamika tushunchasi nimani o`rgatadi? 
2. 
Barqaror va beqaror harakat nima? 
3. 
Oqim chizig`i, oqim naychasi va to`la oqim nima? 
4. 
Tekis va notekis, bosimli va bosimsiz harakat qanday bo`ladi? 
5. 
O`rtacha tezlik va suyuqlik sarfi qanday topiladi? 
6. 
Gidravlik radius deb nimaga aytiladi? 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. K.Sh. Latipov "Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar" Toshkent, 
O`qituvchi" nashriyoti, 1992 y. 
2. K. Latipov, S. Ergashev "Gidravlika va gidromashinalar" Toshkent, 
"O`qituvchi" nashriyoti, 1986 y 
3. A.Yu. Umarov "Gidravlika", Toshkent, "O`zbekiston" nashriyoti, 2002 y. 
4. Uginchus, Chugaeva Ye.A. "Gidravlika", Leningrad, 1971 y. 
5. V.A. Bolshakov Spravochnik po gidravlike, Kiev, 1974 g. 
GIDRODINAMIKA 
Suyuqlik kinematikasi va dinamikasi asoslari. Suyuqliklarda harakat turlari 
Gidrodinamika 
deb, 
suyuqliklar 
harakat 
qonunlari 
va 
ularning 
harakatlanayotgan yoki harakatsiz qattiq jismlar bilan o`zaro ta'sirini o`rganuvchi 
bo`limiga gidrodinamika deb yuritiladi. 
Gidrodinamika bo`lmida ideal suyuqlik degan tushunchani keng ishlatamiz. 
Suyuqliklarda harakat turlari barqaror va beqaror bo`lishi mumkin. 
Agar suyuqlik oqayotgan fazoning har bir nuqtasida tezlik va bosim vaqt 
bo`yicha o`zgarmay faqat koordinatalarga bog`liq bo`lsa, u holda harakat barqaror 
deyiladi. 
Ya'ni
U=f(x,y,z) 4.1. 

---

Harakat vaqtida suyuqlik oqayotgan fazoning har bir nuqtasida tezlik va 
bosim vaqt o`htishi bilan o`zgarib tursa, bunday harakat beqaror deyiladi. 
Ya'ni
V=f(x,y,z,t) 4.2. 
Barqaror harakatning ikki turi bo`lishi mumkin: tekis va notekis harakatlar. 
Suyuqlikning tekis harakati deb, suyuqlik zarrachasi harakat yo`nalishi 
bo`yicha vaqt o`tishi bilan harakat fazosining bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga 
o`tganda tezligini o`zgartirmasa, u vaqtda tekis harakat deb yuritiladi. 
Suyuqlikning notekis harakati deb, suyuqlik zarrachasi harakat yo`nalishi 
bo`yicha vaqt o`tishi bilan harakat fazosining bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga 
o`tganda tezligi o`zgarib borsa, bunday harakatni notekis harakat deb yuritiladi. 
Suyuqlik oqimiga bosimning ta'siriga qarab bosimli (naporli) va bosimsiz 
(beznaporniy) harakatlar bo`ladi. 
Bosim va og`irlik ta'sirida bo`ladigan harakatlar bosimli harakat deyiladi. 
Bosimsiz harakat vaqtida suyuqlik faqat og`irlik kuchi ta'sirida harakat qilib, 
erkin sirtga ega bo`ladi.