4-ma'ruza. Gidrodinamika

4-ma'ruza. Gidrodinamika
Ma'ruzaga oid mavzular
1. Gidrodinamika
2. Suyuqliklarda harakat turlari
3. Oqim chizig`i, oqim naychasi va oqimcha, suyuqlik qoimi
4. Oqimning asosiy gidravlik elementlari
Ma'ruzaga oid tayanch so`zlar
Gidrodinamika, gidrodinamik bosim, oqim chizig`i, oqim naychasi, elementlar oqimcha, suyuqlik sarfi, xo`llangan perimetr, gidravlik radius.

Ma'ruzaga oid savollar

1. 
   Gidrodinamika bo’limi nimani o`rgatadi?
   
2. 
   Suyuqliklar qanday harakat turlariga bo’linadi?
   
3. 
   Tekis harakat deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   Notekis harakat deb nimaga aytiladi?
   
5. 
   Berqaror harakat deb nimaga aytiladi?
   
6. 
   Barqaror harakat deb nimaga aytiladi?
   
7. 
   Oqim chizig`i deb nimaga aytiladi?
   
8. 
   Oqim naychasi va elementar oqim tushunchasiga ta’rif bering?
   
9. 
   Oqimning asosiy gidravlik elementlarini sanab o’ting?
   
10. 
    O`rtacha tezlik qanday topiladi?
    
11. 
    Suyuqlik sarfi qanday topiladi?
    
12. 
    Gidravlik radius deb nimaga aytiladi?
    
13. 
    Xo’llangan perimeter deb nimaga aytiladi?
    
14. 
    To’rtburchak kanallar uchun gidravlik radius qanday aniqlanadi?
    
15. 
    To’rtburchak kanallar uchun xo’llangan perimetr qanday aniqlanadi?
    

Foydalanilgan adabiyotlar

1. K.Sh. Latipov "Gidravlika, gidromashinalar, gidroyuritmalar" Toshkent, O`qituvchi" nashriyoti, 1992 y.

2. K. Latipov, S. Ergashev "Gidravlika va gidromashinalar" Toshkent, "O`qituvchi" nashriyoti, 1986 y
3. A.Yu. Umarov "Gidravlika", Toshkent, "O`zbekiston" nashriyoti, 2002 y.
4. Uginchus, Chugaeva Ye.A. "Gidravlika", Leningrad, 1971 y.
5. V.A. Bolshakov Spravochnik po gidravlike, Kiev, 1974 g.
GIDRODINAMIKA
Suyuqlik kinematikasi va dinamikasi asoslari. Suyuqliklarda harakat turlari
Gidrodinamika deb, suyuqliklar harakat qonunlari va ularning harakatlanayotgan yoki harakatsiz qattiq jismlar bilan o`zaro ta'sirini o`rganuvchi bo`limiga gidrodinamika deb yuritiladi.
Gidrodinamika bo`lmida ideal suyuqlik degan tushunchani keng ishlatamiz.
Suyuqliklarda harakat turlari barqaror va beqaror bo`lishi mumkin.
Agar suyuqlik oqayotgan fazoning har bir nuqtasida tezlik va bosim vaqt bo`yicha o`zgarmay faqat koordinatalarga bog`liq bo`lsa, u holda harakat barqaror deyiladi.
Ya'ni
U=f(x,y,z) 4.1.
Harakat vaqtida suyuqlik oqayotgan fazoning har bir nuqtasida tezlik va bosim vaqt o`htishi bilan o`zgarib tursa, bunday harakat beqaror deyiladi.
Ya'ni
V=f(x,y,z,t) 4.2.
Barqaror harakatning ikki turi bo`lishi mumkin: tekis va notekis harakatlar.
Suyuqlikning tekis harakati deb, suyuqlik zarrachasi harakat yo`nalishi bo`yicha vaqt o`tishi bilan harakat fazosining bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga o`tganda tezligini o`zgartirmasa, u vaqtda tekis harakat deb yuritiladi.
Suyuqlikning notekis harakati deb, suyuqlik zarrachasi harakat yo`nalishi bo`yicha vaqt o`tishi bilan harakat fazosining bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga o`tganda tezligi o`zgarib borsa, bunday harakatni notekis harakat deb yuritiladi.
Suyuqlik oqimiga bosimning ta'siriga qarab bosimli (naporli) va bosimsiz (beznaporniy) harakatlar bo`ladi.
Bosim va og`irlik ta'sirida bo`ladigan harakatlar bosimli harakat deyiladi.
Bosimsiz harakat vaqtida suyuqlik faqat og`irlik kuchi ta'sirida harakat qilib, erkin sirtga ega bo`ladi.