Суюқлик ҳаракати - сарф, тезлик, босим каби катталиклар билан характерланади.
Оқим йўналишига бўлган юза орқали вақт бирлиги ичида оқиб ўтган суюқлик миқдори сарф деб аталади.
Агар оқиб ўтган суюқлик миқдори ҳажм бирлигида ўлчанса ҳажмий сарф , масса бирлигида ўлчанса массавий сарф деб аталади.
Қувурлардан ёки каналлардан оқаётган суюқликнинг ҳақиқий тезлигини топиш қийин.
Шунинг учун ўртача катталик билан аниқланади
Босим ҳақида тўхталадиган бўлсак. Бирор идишга солинган жисм юзасига, идиш деворига, суюқлик босим кучи билан таъсир қилади. Бирор юзага таъсир қилаётган босим гидростатик босим деб аталади. Агар юза катталиги нолга яқинлаштирилса, бу қиймат шу нуқтанинг босими дейилади.
Аммо шуни ҳам таъкидлаш жоизки, босим кучи доим нормал йўналган бўлиб, босимнинг катталиги юзанинг шаклига, унинг қандай жойлашганига боғлиқ эмас.
Босим манометр ва вакуумметрларда ўлчанади. Бу приборлар орқали биз, аппарат ичидаги тўла босим (яъни абсолют босим) билан атмосфера босими орасидаги ортиқча босимни ўлчай оламиз. Шунинг учун тўла ёки абсолют босим:
Умумий холда босим бирлик юзага таъсир этувчи кучдир
Рейнольдс назариясига мувофиқ суюқликлар икки хил режимда харакатланади. Ламинар ва турбулент Бунинг учун у қуйидагича тажриба қурилмаси яратиб тажрибалар асосида критерияни ишлаб чиққан.
Рейнольдс ўз тажрибаларида фақат тезликни эмас балки суюқлик оқаётган труба диаметрини, қовушқоқликни ҳамда зичликни ўзгартирди. Бу катталиклардан ўлчамсиз комплекс келтириб чиқарган яъни:
Агар рейнольдс қиймати 2320 дан кичик ёки тенг бўлса ламинар, катта бўлса турбулент режим деб аталади.
2320-10000 оралиғида икки хил режим содир бўлади, яъни труба марказида турбулент, девор яқинида ламинар. Рейнольдс қиймати 10000 дан катта бўлса турғун турбулент.
Суюқликлар ҳаракатини думалоқ кесим юзали трубалардан ташқари ҳар хил каналларда аниқлаш учун Рейнольдс мезонидаги диаметр ўрнига эквивалент диаметр катталиги ишлатилади.
Ҳўлланган периметр – бу суюқлик оқаётган труба кўндаланг кесимида трубанинг суюқлик билан ҳўлланган периметридир
Трубаларда суюқлик оқаётган бўлса эквивалент диаметр трубанинг диаметрига тенг деб олинади. Агар каналнинг кесим юзаси томонлари а ва б га тенг бўлган тўрт бурчак бўлса у ҳолда:
Трубанинг ўлчамидан катъи назар вақт бирлигида унинг ҳар қандай кесим юзасидан оқиб ўтаётган суюқлик миқдори бир хил бўлади. Демак сарфни ўзгармаслик тенгламасини қуйидагича ифодалаш мумкин:
Демак суюқликнинг физик хоссалари вақт бирлигида ўзгармайди шунинг учун суюклик миқдори
Аммо тезлик трубанинг кесим юзасига тескари пропорционал:
Барча саноат корхоналарида суюқлик тезлигини ўлчаш учун дроссель асбоблар ва пневмометрик трубалар қўлланилади
Очиқ оқимда тезлик ПИТО найчаси ёрдамида аниқланади. Бунинг учун ПИТО найчаси эгилган қисми оқим йўналишига қарама карши ўрнатилади. Найнинг вертикал қисмида динамик босимга тенг бўлган баландликка суюқлик кўтарилади.
Бу баландликни қуйидагича ифодалаш мумкин
Шуни таъкидлаш жоизки, найни оқим йўналиши бўйича жойлаштирирганимизда тезликнинг тенг тақсимланишига таъсир қилади шунинг учун формулага тузатиш коэффициенти критилади
Юқорида мосламалар орқали оқимнинг тезлиги ва сарфини ўлчаш анча қулай. Лекин бу мосламаларни оқим ўқига нисбатан аниқ ўрнатиш қийин. Шу сабабли саноатда кўпинча дроссель асбоблар ўрнатилади.
Дроссел асбоб трубанинг кесими ўзгарганда, яъни трубанинг кенгайиш ва торайиш жойларида динамик босим фарқини ўлчашга асосланган
