4. Ишлаб чиқариш ва давр харажатлари таҳлили Харажатлар таҳлили мақсади, мазмуни ва вазифалари. Харажатларнинг таснифи ва тавсифи

Ўзгарувчан ва ўзгармас харажатлар тахлили

Халқаро амалиётда ишлаб чиқариш харажатлари икикита тоифага бўлинади Яъни ўзгарувчан ва ўзгармас харажатлар.Ўзгарувчан харажатлар маҳсулот ишлаб чиқариш хажмига мос равишда ўзгариб боради. Ўзгармас харажатлар маҳсулот игшлаб чиқариш хажмига боғлиқ бўлмаган холда барқарор қолади. Ушбу таркиблаш, харажатларни бошқариш ва ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишнинг зарурия шарти ҳисобланади. Ўзгарувчан харажатларни ҳисоблаш методологиясини билиш бизнеснинг даромадли бўлишига эришиш мақсадида ишлаб чиқариш бирлигига сарфланган харажатларни камайтиришга ёрдам беради. Ўзгарувчан харажатларни тарикблаш ва уларни ҳисобга олиш биринчи бор АҚШ ларида ишлатилган бўлиб унинг номи “директ-кост”, Европада эса “маржинал-кост” деб номланган. Фарқли жиҳати тўғри ва ўзгарувчан харажатлар қалкульяцияси сифатида номланишидадир.

Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари бўйича ўзгарувчан харажатларнинг тўғри ва эгри турлари таркибланади. Шунингдек, ўзгарувчан харажатларнинг пропорционал, дегрессив, прогрессив турлари гурухланади. Уларнинг ўзгарувчанлиги куйидаги чизмаларда тавсифлаш мумкин.

Пропорционал	Дегрессив	Прогрессив

1-расм. Пропорционал, дегрессив, прогрессив ўзгарувчан харажатлар

Ишлаб чиқариш харажатларини ўзгарувчан ва ўзгармас харажатларга тўғри таркиблаш ва ҳисоблаш таҳлил натижасига муҳим тасир кўрсатади. Шу сабабли уларни тарикблашда туркумлашда аниқлигига муҳим эътибор қаратиш лозим. Ўзгармас харажтлар маҳсулот ишлаб чиқарилмаган ҳолларда ҳам мажьбуриятларни юзага келтиришини ҳисобга олсак бу таркиблаш жуда муҳим ҳисобланади. Ялпи натижага таъсир этмаган бирлик охир оқибатда харажатларни бошқариш ва ишлаб чиқариш самарадорлигини тўғри баҳоламасликка олиб келади.