4-amaliy mashg’ulot. Tta da paxtani titilganlik darajasini, chiqindilar miqdorini va tozalash samarasini aniqlash Ishning maqsadi

 
Ta’minlovchi-aralashtiruvchi agregatdan ajraladigan chiqindilar miqdorini 
aniqlash. 
Yigirish sanoati uskunalaridan ajraladigan chiqindilar miqdori paxta 
saralanmasiga (sortirovka) bog‘liq bo‘lib, har bir korxona uchun alohida-aloxida 
belgilanadi va bosh muhandis tomonidan tasdiqlanadi.Chiqindilar miqdori sex xodimlari 
va laboratoriya ishchilari yordamida tekshiriladi. 

---

Titish-tozalash sexi boshlig‘i usta yordamchisi bilan birgalikda har haftada 
uskunalardan ajralayotgan chiqindilarni tekshiradi. Bunda ishchi mashinaning chiqindilar 
bo‘limidan olayotgan xas-cho‘plarni oddiy ko‘rish usuli bilan tekshirib ko‘radi. Sex 
ustasi esa, har oyda bir marta ajralib chiqayotgan chiqindilarni tarkibidagi momiq, paxta 
bo‘laklari, yigirishga yaraydigan tola bor-yo‘qligi aniqlanadi. Chiqindilarni rangiga ham 
e’tibor beriladi. Bu usuldagi tekshirishda ayniqsa turdosh uskunalardan chiqayotgan 
chiqindilarga ahamiyat beriladi, agarda ularda bir xil saralanma ishlatilayotgan bo‘lsa. 
Ishlatilayotgan paxta tolasiga nisbatan % hisobidagi ajralayotgan chiqindilar 
miqdori kapital remontdan so‘ng va yangi saralanma ishga kiritilgan taqdirda tekshiriladi. 
TTA ajraladigan chiqindilar miqdorini 
va sifatini tekshirish
TTAdan ajralayotgan chiqindilar tarkibi bir xil emas. Ularni tarkibida
xas-cho‘plar, yong’oqchalar (oreshki), kalta tolalar, chigit qobiqlari yopishgan tolalar, 
tosh va h.k.lar bo‘ladi. Ularni sifatini aniqlash ancha qiyin masala. Shu sababli agregatdan 
ajralayotgan chiqindilarni hammasi tekshiriladi. 
To‘qimachilik korxonalarida 7% dan 30% gacha paxta tolali chiqindilar yuzaga 
keladi. Past chiziqiy zichlikka ega bo‘lgan qayta taralgan ip yigiradigan korxonalarda eng 
ko‘p miqdordagi chiqindilar paydo bo‘lib, umumiy hajmdagi yigiruvbop chiqindilarning 
80-90 foizini tashkil etadi. 
 
Agarda chiqindini miqdorini aniqlash kerak bo‘lsa, (sifat ko‘rsatkichlariga 
ahamiyat berilmagan holda) mashinani 1 soat ishlatib aniqlanadi. Bunda mashinaga 
kiritilayotgan komponentlar miqdori to‘g‘riligiga e’tibor berish kerak. Buning uchun 
mashinadagi chiqindilar tozalanib, ajralmas chiqindini olish oson bo‘lishi uchun 
chiqindilar bo‘lmasiga qalin qog‘oz solinadi, so‘ngra mashinani ishga tushiramiz. 1 soat 
o‘tgach (tushlik tanaffus vaqtida) chiqindilar olinib, 0,5% aniqlikda tortiladi. Chiqindilar 
miqdorini aniqlayotganda ishlab chiqarilgan hamma xolstlarni (braklari ham) miqdori 
hisobga olinadi. 
Tekshirilayotgan agregatdagi hamma mashinalardan ajralayotgan chiqindilar va 
xolstlar og‘irligini qo‘shib, 100% deb olamiz, yoki ishlab chiqarishga kiritilgan paxta 
tolasini umumiy miqdori deb olamiz. 
Chiqindi ajratish miqdori (выход угаров) har bir mashinadagi chiqindilar 
miqdorini ishlab chiqarishga kiritilgan paxta tolasi miqdoriga bo‘lib, 100 ga ko‘paytirsak, 
shu mashinani chiqindi ajratish miqdori aniqlangan bo‘ladi. 
%
100


x
y
B
(1.25) 
bu yerda: 
X
-ishlab chiqarishga kiritilgan paxta tolasini miqdori; 
U
-ma’lum bir 
mashinani ajratgan chiqindisi miqdori. 
Misol. 20 ta xolst 320 kg. chiqindi 6,4 kg. 
V=
2%. 
bu yerda: 
X
-ishlab chiqarishga kiritilgan paxta tolasini miqdori; 
U
-ma’lum bir 
mashinani ajratgan chiqindisi miqdori. 

---

Yuqorida keltirilgan (7) formula ko‘p mehnat talab etganligi uchun bevosita 
hozirgi kunda patok tizimida agregatlashtirilgan mashinalarda paxta og‘irligini 
quyidagicha aniqlanadi (8). 
Toydan boshlab taralgan piltagacha jarayonlarni 1 soat ishlatib taralgan piltani 
x, 
deb agregat tarkibidagi mashinalardan ajralgan chiqindilarni 
u 
deb hamda agregat 
tizimida biriktirilgan barcha tarash mashinasidan ajralgan chiqindilarni 
u
’
 
deb olamiz va 
chiqindi miqdori quyidagi (1.26) formula bilan aniqlanadi.
%
100
'
1
'




у
у
x
y
B
(1.26)