4 a gap bo'laklari Shahlo

yoqsam, O‘shda tutuni.  

Holning  ma`no  turlari  darslikda  jadval  shaklida  to‘liq  berilgan  bo‘lib,  unda 

holning  har  bir  turiga  tegishli  grammatik  xususiyatlar,  so‘roqlar  va  misollar  aniq 

aks  etgan.  O‘qituvchi  o‘quvchilarga  holning  ma`no  turlarini  shu  jadval  asosida 

o‘rganishni  topshirishi  ham  ayni  maqsadga  muvofiq.  Shu  o‘rinda  aytish  joizki, 

o‘qituvchi  o‘quvchilarning  hol  mavzusiga  tegishli  umumiy  o‘rta  ta`limda  olgan 

bilimlarini e`tiborga olgan holda mazkur jadvalni to‘ldirishni o‘quvchilarga vazifa 

sifatida 

berishi 

hamda 

ularning 

javobidan 

so‘ng 

ma’lumotlarni 

mukammallashtirishi  ham  ijobiy  samara  beradi.  O‘quvchilarni  mavzu  atrofida 

chuqur  mushohada  yuritishga,  dasturiy  talablarga  rioya  qilishga  chorlaydi. 

Jadvalning quyidagi shaklini tavsiya qilish mumkin: 

Holning 

ma`no turlari 

Izohi 

so‘rog‘i 

 shakllari 

Misollar 

          

Ravish holi                                                             

Fe`l 

kesimdan 

anglashilgan 

harakatning  qay 

tarzda  

bajarilishini 

ifodalaydi 

Qanday? 

qanday qilib? 

Qay holda? 

Ravish 

(tez, 

sekin, 

ohista), 

-ib 

(shoshib), 

taqlid 

so‘zlar 

(shildirab) 

Sekin 

yugurdi,  shoshib 

gapirdi, 

dag‘-

dag‘ titrali. 

---

 

 

34

O‘rin 

holi... 

 

 

 

 

Sabab 

holi... 

 

 

 

 

Payt 

holi... 

 

 

 

 

Maqsad 

holi... 

 

 

 

 

 

Jadvalni  birinchisiga  qarab  davom  ettirish  mumkin.  Mazkur  javdalni 

o‘quvchilar umumta`lim jarayonida olgan bilimlariga tayanib ham to‘ldira olishadi. 

Chunki  umumiy  o‘rta  ta`limning  8-sinf  ona  tili  dasturida  o‘quvchilarga  holning 

ma`no  turlari  to‘g‘risida  to‘liq  ma`lumot  berish  rejalashtirilgan.  Shunga  ko‘ra, 

ularga hol to‘g‘risida umumiy ma`lumot berilgan, uning ma`nosiga ko‘ra turlarini 

ajratish  o‘rgatilgan.  Jadvalning  qolgan  qismlari  to‘ldirilgach,  o‘qituvchi  uni 

darslikdagi  ma`lumot  bilan  qiyoslab,  kamchiliklarini  tuzatadi,  kerakli  o‘rinlarini 

to‘ldiradi, ma`lumotlarni umumlashtirib, yaxlit nazariy xulosalarni  shakllantiradi. 

Navbatdagi  jarayonda  o‘quvchilarga  holning  ayrim  paytlarda  kesim 

vazifasida  kelmagan  fe`llarga  ham  bog‘lanishi  tushuntirish  muhim.  Chunki  hollar 

ham  to‘ldiruvchi  singari  o‘zi  bog‘lanib  kelgan  fe`lning  kesim  vazifasida  kelishi 

yoki  kelmasligiga  ko‘ra  mustaqil  va  nomustaqil  hollarga  bo‘linishi  aniq  misollar 

yordamida tushuntiriladi:  

To‘g‘ridan  to‘g‘ri  kesim  vazifasidagi  fe`lga  tobe  bog‘lanib  kelgan  hollarga 

mustaqil hollar deyiladi: bahorda gullaydi, shoshib gapirdi.  

Kesim vazifasida kelmagan fe`llarga tobe bog‘langan hollar nomustaqil hollar 

sanaladi:  Teatrdan  charchab  kelgan  Gulnora  tezda  ovqatga  unnadi.  Bahorda 

ochilgan gullar nafasi dilga yoqimli huzur bag‘ishlaydi. 

Hol  mavzusini  o‘tishda  “Klaster”,  “Aqliy  hujum”,  kichik  guruhlarda 

ishlash kabi turli tuman ta`lim texnologiyalaridan foydalanish mumkin. Ma`lumki, 

an`anaviy dars o‘tish modelida ko‘proq ma`ruza, savol – javob, amaliy mashq kabi 

---

 

 

35

metodlardan  foydalaniladi.  Shu  sabab,  bu  hollarda  an`anaviy  dars  samaradorligi  

ancha  past  bo‘lib,  o‘quvchilar  ta`lim  jarayoning  passiv  ishtirokchilariga  aylanib 

qoladilar.  Tadqiqotchilar  fikriga  ko‘ra,  an`anaviy  dars  shaklini  saqlab  qolgan 

holda,  unga  o‘quvchilar  faoliyatini  faollashtiradigan  turli–tuman  metodlar  bilan 

boyitish o‘zlashtirish darajasining ko‘tarilishiga olib kelar ekan. 

Shunga  ko‘ra,  hol  mavzusini  o‘tishda,  o‘quvchilarning  mavzu  yuzasidan 

mavjud  bilimlari  aniqlangach,  noan’anaviy  ta`limning  muammoli  usulidan 

foydalanish maqsadga muvofiq. Bunda o‘qituvchi o‘quvchilarga mavzu yuzasidan 

bir qancha savollar berib, muammoli vazit yaratadi. Masalan, 

1.

 

Hol qanday so‘roqlarga javob bo‘ladi? 

2.

 

Holning ma`no turlarini sanab bering.  

3.

 

Ravish holining o‘ziga xos xususiyatlari nimada? 

4.

 

Mustaqil va nomustaqil hollarga izoh bering. 

5.

 

Sodda va birikmali hollarni misollar yordamida farqlang. 

Mazkur  savollarga  javob  berish  jarayonida  muammoli  vaziyat  ham 

o‘zyechimini topa boradi. 

Shuningdek, hol mavzusini o‘rganish jarayonida o‘quvchilarni matn tuzishga 

yo`naltirilgan  topshiriqlar  ustida  ishlashga  chorlash  lozim.  Bunda  kichik