4- mavzu. Markaziy Osiyoda Temur va temuriylar davri fan taraqqiyoti. Yangi davr fani. Fanning shakllanish jarayoni va uning zamonaviy talqini. XVIII asrning oxiri XIX asrda ilmiy bilimlarning rivojlanishi

Uzoq Bursa shahridan Samarqandga yaxlit bir kutubxonani koʻchirib kelish faqat Temur maʼnaviyatiga xos tafakkur edi. Temurning fikricha, “kitob barcha bunyodkorlik, yaratuvchanlik va aql-idrokning, ilmu donishning asosi, hayotni oʻrnatuvchi murabbiydir”. Garchi bu satrlar Temur nomidan xalq tilida aytilgan rivoyatlarda keltirilgan boʻlsa-da, u Temur maʼnaviyatiga tamoman mos keladi. Chunki uning oʻgitlarida “yozilgan narsa avlodlar xotirasida qoladigan ishlardan ham uzoqroq yashaydi”, degan hikmatli satrlar mavjud .

• Uzoq Bursa shahridan Samarqandga yaxlit bir kutubxonani koʻchirib kelish faqat Temur maʼnaviyatiga xos tafakkur edi. Temurning fikricha, “kitob barcha bunyodkorlik, yaratuvchanlik va aql-idrokning, ilmu donishning asosi, hayotni oʻrnatuvchi murabbiydir”. Garchi bu satrlar Temur nomidan xalq tilida aytilgan rivoyatlarda keltirilgan boʻlsa-da, u Temur maʼnaviyatiga tamoman mos keladi. Chunki uning oʻgitlarida “yozilgan narsa avlodlar xotirasida qoladigan ishlardan ham uzoqroq yashaydi”, degan hikmatli satrlar mavjud .
• Тemur va temuriylar zamonida tabiiy va gumanitar fanlar sohasida buyuk olimlar yetishib chiqdi hamda jahon faniga munosib hissa qo’shdi. Falokiyotshunoslik fanida Ulug’bek, Qozizoda Rumiy, G’iyosiddin Jamshid va Ali Qushchilar yangi kashfiyotlar qildi. Тarix ilmida Sharofiddin Ali Yazdiy, Hofizi Abro’, Abdurazzoq Samarqandiy, Mirxond, Хondamir, Zayniddin Vosifiy va boshqalar qimmatli asarlar yaratdi. Badiiy ijod va tilshunoslikda Jomiy, Navoiy, Davlatshoh Samarqandiy, Atoullo Husayniy, Koshifiy singari ijodkorlar yuksak san’at asarlari bilan mashhur bo’ldi.

Sohibqironning oʻzi ham fan bilan shugʻullangan, tarixni sevgan, tarix haqida kitoblar yozgan. Uning “Manzumoi Turk”, “Tuzuklari” shular jumlasidandir. Shu bilan bir qatorda Amir Temur tabobat ilmining rivojiga katta sharoit yaratib beradi va xalq meditsinasini, tabobat ilmiy markazlari, binolarini vujudga keltiradi. Temurning alohida bino tarzida shifoxona qurdirganligi haqida adabiyotlarda maʼlumot yoʻq. Biroq bizga Amir Temur davrida Samarqanddagi Ark-qalʼada dor ush-shifo, yaʼni shifoxona xizmati tashkil etilganligi maʼlum. Zamonasining ulugʻ ulamolaridan boʻlmish Mir Sayid Sharif Jurjoniy (1330-1414) avval Sherozda mudarrislik qilib, 1387-yilda Amir Temurning taklifi bilan Samarqandga kelib ushbu dor ush-shifoda oʻz faoliyatini davom ettirganligi haqida maʼlumotlar mavjud.

• Sohibqironning oʻzi ham fan bilan shugʻullangan, tarixni sevgan, tarix haqida kitoblar yozgan. Uning “Manzumoi Turk”, “Tuzuklari” shular jumlasidandir. Shu bilan bir qatorda Amir Temur tabobat ilmining rivojiga katta sharoit yaratib beradi va xalq meditsinasini, tabobat ilmiy markazlari, binolarini vujudga keltiradi. Temurning alohida bino tarzida shifoxona qurdirganligi haqida adabiyotlarda maʼlumot yoʻq. Biroq bizga Amir Temur davrida Samarqanddagi Ark-qalʼada dor ush-shifo, yaʼni shifoxona xizmati tashkil etilganligi maʼlum. Zamonasining ulugʻ ulamolaridan boʻlmish Mir Sayid Sharif Jurjoniy (1330-1414) avval Sherozda mudarrislik qilib, 1387-yilda Amir Temurning taklifi bilan Samarqandga kelib ushbu dor ush-shifoda oʻz faoliyatini davom ettirganligi haqida maʼlumotlar mavjud.

• Xuroson hukmdori Sulton Shohruh Mirzoning xotini Milkat ogʻa (u oldin Umarshayh Mirzoning xotini boʻlib, 1394-yilda u oʻlgandan keyin Temur idorasiga boʻysunib, Shohruh Mirzo oladi, u kishi Xirot shahrida dor ush-shifo quradi) hamda Shohruh Mirzoning nabirasi Mirzo Alouddavlatni (u ham Xirotda shifoxona qurgan) va Husayn Boyqaro Xirot yaqinidagi Gerirud togʻidan chiqqan shifobaxsh issiq suvga shifoxona qurdiradi.