4- mavzu. Markaziy Osiyoda Temur va temuriylar davri fan taraqqiyoti. Yangi davr fani. Fanning shakllanish jarayoni va uning zamonaviy talqini. XVIII asrning oxiri XIX asrda ilmiy bilimlarning rivojlanishi

Қишлоқ хўжалиги техникаси

• Қишлоқ хўжалиги техникаси
• Капитализм даврида қишлоқ хўжалигида машина техникасидан фойдаланиш саноатдагига қараганда анча секин ўсди. Қишлоқ хўжалиги машиналари ва қуроллари (плуглар, сеялкалар, ўриш машиналари ва бошқалар), одатда, от қўшишга мўлжалланган эди. Х1Х асрнинг бошларида ер ҳайдаш ва ерга ишлов беришда буғ кучидан фойдаланишга ҳаракат қилиб кўрилди. Аммо буғ тракторлари (ѐки ўша вақтларда айтишларича ―ўзи юрар локомобиллар‖ ва ―буғ омочлари‖) Х1Х асрнинг 50-йилларидангина бир қатор ишлатила бошлади. Бу соҳанинг энг кўзга кўринган ихтирочилардан бири инглиз Жон Фоулер (1826-1864) бўлиб у ―буғ омочлари‖нинг бир неча типини қурган эди. Доимо қишлоқ ҳўжалигида буғ двигатели одатдаги локомобиль тарзидагина ишлатилди. 30-40 йилларда агрохимия соҳасида қўлга киритилган катта ютуқлар қишлоқ хўжалигида амалий жиҳатдан тадбиқ этилди. Сунъий ўғитлар ишлатила бошлади (биринчи суперфосфат заводи 1848 йилда Англияда қурилди). Энг содда алмашлаб экиш усули ва ердан рационал фойдаланишнинг бошқа усуллари қўлланила бошлади. Аммо машиналардан ва такомиллаштирилган агротехникадан экин майдонлари катта бўлгандагина самарали фойдаланиш мумкин эди. Қишлоқ хўжалигига янги техниканинг жорий қилиниши деҳқонларнинг табақаланиш процессини ва ѐлланма қишлоқ хўжалиги ишчи-батраклари сонининг кўпайиши процессини тезлаштирди.

Транспорт техникасининг ривожланиши. Сув транспорти. Буғ кучи билан юрадиган кемалар.

• Ишлаб чиқаришнинг саноати ва қишлоқ хўжалиги соҳасида юз берган революция транспорт ва алоқа воситаларида ҳам революция бўлиш заруратини туғдирди. Буғ кучи билан юрадиган кемалар ХУШ асрнинг кейинги ўн йилликларида пайдо бўлди. Мунтазам суратда ишлатила бошлаган дастлабки пароход американ-хаваскор ихтирочиси Роберт Фультоннинг дарѐ кемаси эди. (1807) Буғ кучи билан юрадиган кемалар Англияда 1812 йилдан, Россияда эса 1815 йилдан ишлатила бошлади. Янги ҳаракатлантиргичнинг-эшкак винтнинг жорий қилиниши пароходчиликни ривожлантиришда катта роль уйнади; эшкак винтнинг конструкциясини Х1Х асрнинг 30-йилларида И.Рассаель, Ж.Эриксон ва Ф.П.Смит тузган эдилар. Пароходлар ясаш учун материал сифатида (мунтазам равишда 40-йиллардан бошлаб) темир ишлатиладиган бўлди. Юқорида айтиб ўтилганидек, сув транспортида электр двигатели ишлатишга биринчи бўлиб ҳаракат қилган киши Б.С.Якоби эди. У 1838 йилда қуввати 1 от кучи чамаси электр двигатели ўрнатилган ўз қайиғини синовдан ўтказди. Унинг двигатели токни гальваниқ батареядан оларди. Электр қайиғи Нева дарѐсида 14 кишини олиб юрди. Аммо ўша вақтда техника даражаси юқори бўлмаганлигидан, бу ажойиб ташаббус ривож тополмай қолди.