4- мавзу: Аллоҳ Таолонинг гўзал исмлари ва олий сифатлари ҳақидаги илмнинг фазилати

”Охиратда фойда 
берадиган амаллар қилишдан юз ўгиртириб қўйган кимсалар 
каби бўлманг! Ана ўшалар фосиқ, итоатсиз кимсалардир” .
Аллоҳ паноҳ берсин бундай кимсалардан бўлиб қолишликдан! 
Матн:
 
Кимки Аллоҳни унутcа, Аллоҳ унга ўзини, қалбини, 
манфаатларини ва дунё ҳамда Охиратдаги нажотининг 
сабабларини унуттириб қўяди. 
Олтинчи:
Аллоҳ таъало ҳақидаги 
илм жамики нарсаларнинг аслидир. Аллоҳни ҳақиқий таниган 
кимса Унинг сифатлари ва феълларидан билган илми билан, Уни 
қиладиган ишлари ва шаръий ҳукмларига нисбатан далил сифатида 
фойдалана олади. Чунки, Аллоҳ Субҳанаҳу Таоло ҳар бир ишни 
Ўзининг исм-сифатлари тақозоси билан қилади. Феъллари адолат, 
фазл ва ҳикмат доирасидадир.
Шарх:
 
Аллоҳ Таолонинг феъллари, қилаётган ишлари бизнинг 
устимизда. Аллоҳ Таоло бандаларини, бутун маҳлуқотларини 
устида қилаётган ишлари адолат, фазл ва ҳикмат доирасидадир. 
Адолатлиги шундаки, кофирга ҳам, мушрикка ҳам адолати билан 
ҳукм 
қилади. 
Қиёматда 
уларни 
дўзахга 
ташланишидан 
олдинўзларининг қилган ишларига ўзлари иқрор бўлишади. Ўзлари 
гувоҳ бўлишади ва қанчалик ёмон иш қилиб қўйишганини шу ерда 
англашади ва уларни дўзахга ҳукм қилинганда ҳам ”адолат бўлди”, 
деб қабул қилишади. Дўзахга кирганда ҳам Аллоҳ Таоло адли билан 
муомала қилди, деб тан олишади. 
Масалан, бу дунёда ҳам фалончи қамалиб қолибди, деб эшицак, 
дарҳол, нима қилган экан, деймиз. Ҳижжатида камчилик бор экан, 
дейишса, тўғирлаб олмаган эканда, деб инсонда қандайдир бир 
таскинлик бўладида, ўзида ҳам айб бор эканда, деймиз. Йўқ, ҳамма 

---

ҳужжатлари жойида, нега қамашди экан, деса, ҳамма норози бўлади, 
бунда адолат бўлмаган бўлади. Демак, кофирлар ҳам қанчалик 
катта гуноҳ амал қилиб қўйганини, дўзахга лойиқ бўлиб 
боришганини тан олиб, иқрор бўлиб, алҳамдулиллаҳ, Аллоҳ адолат 
қилди, деб, Аллоҳга ҳамд айтиб, жаҳаннамга дохил бўлишади. 
Аллоҳ Таоло фазли билан қандай қилади? Мўмин-мусулмон 
бандаларига Аллоҳ Таоло фазли марҳамати билан муомала
қилади. Ҳар бир қилаётган амалларимизга зиёда ажрлар билан 
муомала қилади. Дунёда биз бир биримизга фазл билан моддий 
муомала қилишимиз мумкин эмас, рибога киради. Масалан, бирор 
киши билан олди-берди қилганимизда бир хил, шу нарсага мувофиқ 
равишда пул муомалаларида, олди-сотди муомалаларида шундай 
қилиш мумкин эмас.
Бу дунё биз учун тижорат майдони, Аллоҳ Таоло бизга 
фойдасини кўп-кўп қилиб беради. Фазл дегани зиёда, кўп қилиб 
беришлигидир. Мўмин бандалар Охиратда, Аллоҳнинг ҳузурида 
улар Жаннатга ҳукм қилинганида, англайдики, Аллоҳ Таоло 
ниҳоятда фазли билан бизга марҳамат қилди. Аслида, Жаннатларга, 
бундай неъматларга биз лойиқ эмас эдик, Аллоҳ фазли-марҳаматига 
олгани учунгина лойиқ бўлдик, деб ҳамд айтиб, Жаннатга 
кирадилар ва ҳикмат доирасидадир.
Адолат ва фазли ҳаммаси ҳикматга асосланган. Ҳар бирининг 
тагида бир ҳикмати, мақсади, маъноси бор. Мана шу нарсага ҳикмат 
дейилади.