4 – лаборотория иши

tsementitlash

 deyiladi. 

po’latlar  tsementitlangandan  keyin  yana  qaytadan  toblanadi,  bunda  ular  qattiq  va  yeyilishga 

chidamli bo’ladi, ammo ichki qismi dastlabki xossasini saqlab qoladi. TSementitlash uch xil muxitda: 

 qattiq, gaz va suyuq muxitda olib boriladi. Qattiq muxitda tsementitlash, odatda karbyurizatorda 

o’tkaziladi. Karbyurizator maxsus temir yashik bo’lib, uning ichiga 60—90% pista kumir va 40—10% 

bariy yoki kaliy karbonat tuzi solinadi. TSementitlanadigan buyumlar karbyurizator ichiga solinib (1-

rasm), og’zi germetik ravishda berkitiladi va pechga joylashtirib, yuqori (900—950°S) tem’eraturaga 

qadar  qizdiriladi  va  shu  tem’eraturada  ma’lum  vaqt  (1—10  soat)  ushlab  turiladi.  Karbyurizatorda 

kimyoviy reaktsiya sodir bo’ladi, ya’ni pista ko’miri oksidlanadi: 

 

2S+O

2

—>2SO. 

So’ngra uglerod (II) oksid atomar uglerodga parchalanadi: 2SO=>SO

2

+S. Ana shu uglerod po’lat 

buyum sirtiga diffuziyalanadi. Karbyurizatordagi tuzlar ham yuqori tem’eraturada parchalanib, uglerod 

(IV)-oksid  hosil  qiladi:  VaSO3=>VaO  +  SO

2

.  Uglerod  (IV)-oksid  esa  pista  ko’mir  bilan  birikib, 

qo’shimcha uglerod (II)-oksid hosil kiladi: SO

2

 + S=> =2SO. 

Gaz  muxitda  tsementitlashda  maxsus  pechlarda  900—950°S  da  qizdirilgan  po’lat  buyumlar 

ustidan  tarkibida  uglerod  bo’ladigan  gaz  (metan  SN

4

,  pro’an-bo’tan,  uglerod  (II)-oksid)  ma’lum 

tezlikda  o’tkaziladi.  Bunda  yuqori  tem’eraturada  gazlar  parchalanib  hosil  bo’lgan  atomlar  uglerod 

po’lat buyumlar sirtiga diffuziyalanadi: 

SN

4

—>2N

2

 + S 

2SO—>SO

2

 + S 

---

 

 

 

29 

Cuyuq  muxitda  tsementitlash,  odatda,  tuzli  vannada  o’tkaziladi.  po’lat  buyumlarni  suyuq 

muxitda tsementitlash protsessi 75—80% li Na2CO3, 10—15% li NaCl bilan 6—10% li SiC eritmalari 

muxitida,  850—860°S  tem’eraturada  o’tkaziladi.  protsess  0,5—2  soat  davom  etadi  va  qo’yidagicha 

reaktsiya sodir bo’ladi: 

2Na

2

 CO

3

 + SiC = Na

2

Si0

3

 + Na

2

O + 2 SO + S. 

Vannadagi  NaCl  tuzi  reaktsiyada  katalizator  rolini  bajaradi.  Bunday  tsementitlash  protsessida 

po’lat  buyumlarning  sirtqi  qatlami  0,2—1  mm  gacha  chuqurlikda  uglerod  atomlariga  to’yinadi  va 

natijada mexanik xossalari o’zgaradi. 

TSementitlangan buyumlarni albatta toblash va bo’shatish talab qilinadi. 

 

A z o t l a sh. 

 Tarkibida uglerodning miqdori 0,1—0,4% gacha bo’lgan uglerodli va legirlangan, konstruktsion 

po’latlarning  sirtqi  qatlamini  500—660°S  da  azot  bilan  boyitish  protsessi