3–мавзу: фалсафий тафаккур тарақҚиёт босқичлари: Ғарб фалсафаси режа

 
4. XVIII асрда Францияда
фалсафий тараққиѐт 
Маърифатчилик 
паноҳида 
амалга оширилди. Барча ижодий фикрловчи француз файласуфлари амалда 
маърифатпарварлар эдилар. Уларнинг машҳур вакиллари орасида 
Вольтер, Руссо, Дидро, 
Ламетри, Гельвеций ва Гольбах
бор эди. Францияда маърифатпарварларга эътироз 
билдирувчи сифатида илоҳиѐтчилар чиқдилар. Маърифатпарвар-файласуфлар ўз 
қарашларида механистик шаклдаги моддиюнча дунѐқарашни тарғиб қилдилар, гарчи 
уларнинг баъзиларининг асарларида, масалан, Дидронинг организмлар тараққиѐти 
ҳақидаги қарашларида диалектик унсурлар ҳам мавжуд эди. Дидро нуқтаи назарича, 
табиат (материя) барча нарсаларнинг сабаби бўлиб, ўз ўзича яшайди, абадий мавжуд 
бўлади, негаки, у ўзининг сабабидир. Айрим олинган кишига нисбатан модда шундай 
нарсадирки, ҳис - туйғу аъзоларига қандайдир тарзда таъсир ўтказади; моддий жисмлар 
эса атомлардан ташкил топгандир. Маърифатпарварлар ўзларининг биринчи навбатдаги 
вазифаларидан бири сифатида давлат ҳокимиятини дунѐвийлаштириш, яъни черковни 
давлатдан ажратишни мақсад қилиб қўйган эдилар. Улар черковлар ва диний мазҳаблар 
фаолияти устидан давлат назоратини ўрнатишни назарда тутар эдиларки, токи улар диний 
таассуб ва душманлик уруғини сочиш билан шуғулланмай, фуқаролик қонунларига 
оғишмай амал қилсинлар. Маърифатпарварлар инсонни бошқатдан тарбиялаб, ундаги 
ижобий томонларни ривожлантиришга ва пировардида, атрофдагиларни, аввало 
ижтимоий муҳитни соғломлаштиришга уриндилар. 
5.
VIII асрнинг охири XIX асрнинг бошида Француз инқилоби воқеаларининг 
кучли таъсири остида бўлган, иқтисодий ва сиѐсий жиҳатдан қолоқ 
Германияда
шундай 
фалсафа вужудга келдики, унинг шаклланишида табиатшунослик ва ижтимоий 
фанларнинг ютуқлари катта ўрин тутди. Физика ва кимѐ катта мувафаққиятларга эришди, 
жонли табиатни ўрганиш олға қадам босди, математика соҳасида шундай кашфиѐтлар 
қилиндики, улар жуда кўп жараѐнларни миқдорий жиҳатдан аниқ ифодалашга имкон 
берди. Бундан ташқари, атроф муҳит томонидан тана аъзолари ривожининг бир-бири 
билан сабабий алоқадорлиги ҳақидаги Ламарк таълимоти катта қизиқиш билан кутиб 
олинди. Энг янги астрономик, геологик ва эмбриологик назариялар ҳам катта қизиқиш 
уйғотди. Бу барча назариялар, ҳамда кишилик жамиятининг тараққиѐт назарияси 
муқаррар равишда ривожланиш ғоясини воқейликни билишнинг назарияси ва усули 
сифатида ишлаб чиқиш заруриятини рағбатлантирар эди. 
Немис мумтоз фалсафаси И.Кант, И. Фихте, Ф.Шеллинг, Г.Хегел ва Л.Фейербах 
каби шахслар номи билан боғлиқдир. 
Немис мумтоз идеализмининг асосчиси