3 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

KORXONA AVTOMOBILLARINI RADIAL MARSHRUTLARIGA OPTIMAL 
TAQSIMLASH MODELINI MUKAMMALLASHTIRISH.
ass.Hamrayev J
.
,
 
Qurolov S
. 
JizP
I
.

---

128
Shuni aytish kerakki, avtomobil parkining tashish imkoniyatlarini marshrutlar bo‘yicha optimal 
taqsimlashning yuqoridagi modeli bir qancha kamchiliklarga egadir. 
Birinchidan, topilgan echimda hamda marshrutlarda yuk tashish ko‘zda tutilmaydi, ayrim 
yo’nflishlarda 
.
0

j
i
õ
Bu shundan kelib chiqadiki, chiziqli modelni simpleks metod bilan topilgan 
echimidagi noldan katta bo‘lgan komponentlar soni hamma vaqt modeldagi cheklash tenglamalarining 
sonidan katta bo‘la olmaydi. Yuqorida keltirilgan misolimizda bu tenglamalar soni 4 edi, shuning uchun 
noldan farqli echim komponentlari ham to‘rtaga teng bo‘ldi. Demak, echimdagi noldan katta 
komponentlari sonini oshirish uchun modeldagi cheklash tenglamalarini sonini ko‘paytirish kerak bo‘ladi. 
Ikkinchidan, echim komponentlari orasida shundaylari borki, ular marshrut uchun nihoyatda katta 


44
,
25

õ
yoki nihoyatda kichkina 


9
,
0

õ
bo‘lishi mumkin. Bunday echimlar ayrim marshrutlarda 
ishlayotgan ortish mexanizmlarining vaqt mobaynida avtomobillar bilan ta’minlanishini juda oshirib 
yoki kamaytirib yuboradi. Bu esa ortish-tushirish punktlari va avtomobillarni o‘zaro muvofiq ishlash 
ritmini buzadi, ularning kutib qolish vaqtlarini oshiradi. 
Yuqorida bayon etilgan kamchiliklar ta’sirini bartaraf qilish maqsadida modelga yuk tashish 
protsessining har xil jihatlarini hisobga oladigan qo‘shimcha cheklash tenglamalarini kiritmoq kerak va 
bunday cheklashlar har bir marshrutda ishlatiladigan avtombillar soniga ham tegishli bo‘lishi mumkin. 
Boshqa tomondan qaraganda har bir liniyada ishlayotgan avtomobillar sonini, ya’ni, shu 
marshrutdagi yuk tashish hajmini aniq belgilash maqsadga muvofiqdek ko‘rinadi. Lekin bundan yagona 
oluvchiga etkazib beriladigan yuklar hajmlarini boshqarish imkoniyatidan mahrum bo‘lamiz. Chunki 
oluvchiga etkaziladigan yuk miqdori har bir marshrutda belgilangan tashish hajmlarining yig‘indisidan 
iborat bo‘ladi va oluvchining kunlararo o‘zgarib turadigan ehtiyojini qondirish qiyinlashadi. 
Shu tufayli har bir liniyada ishlaydigan avtomobillar soniga ikki yoqlama cheklab qo‘yish kerak 
bo‘ladi, ya’ni 
j
marshrutda ishlaydigan hamma turdagi avtomobillar soni berilgan 
min
j
x
qiymatidan katta 
va 
max
j
x
qiymatidan esa kichik bo‘lishi kerak. 
min
j
x
, 
max
j
x
qiymatlarini belgilashda quyidagi 
mulohazaga asoslanish mumkin: 
min
j
x
marshrutda faqat bitta ortish yoki tushirish mexanizmi (posti) 
ishlaganda bir kunda xizmat ko‘rsatilishi mumkin bo‘lgan avtombillar soni; 
max
j
x
marshrutda jami bor 
bo‘lgan mexanizmlar ishlatilganda xizmat ko‘rsatiladigan avtomobillar soni. Bu cheklash quyidagi 
ko‘rinishda yoziladi: 





I
i
j
i
j
i
j
J
j
x
x
x
,
max
min
(1) 
YUqoridagi cheklash talabini qulayroq ko‘rinishga keltirish mumkin. Aytaylik, 
j
n
min
,