248
оширилмоқда. Ўбекистон Республикасини 2017-2021 йилларда янада ривожлантириш бўйича
ҳаракатлар стратегиясида, жумладан “миллий иқтисодиётнинг рақобатбардошлигини ошириш,
иқтисодиётга энергия ва ресурслар сарфини камайтириш, ишлаб чиқаришга энергия тежамкор
техналогияларни кенг жорий этиш”.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги “Ўзбекистон
Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўрисидаги“ги ПФ-4947-
сон Фармони, 2015 йил 4 мартдаги “2015-2019 йиллар учун таркибий ислоҳатлар, модернизация
қилиш ва ишлаб чиқаришни диверсификасия қилишга доир
чора-тадбирлари дастури
тўғрисидаги”ги ПҚ-4707-сонли ва 2017 йил 28 ноябрдаги “Пахтачилик тармоғини бошқариш
тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида“ги ПҚ-4408-сон қарорлари ҳамда
мазкур фаолиятга тегишли бошқа меёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга
оширишга муайян даражада ҳизмат қилади. [1]
Ушбу вазифаларни бажарилиши, ҳусусан пахта хомашёсини тозалаш машиналарини
самарали, энергия тежамкор технологиялари ва кўп қиррали полимер материалли колосник
конструксияларини ишлаб чиқиш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади. Пахтадан ифлос
аралашмаларини ажратиб олиш жараёнини такомиллаштириш муаммоси жуда муҳумлигига
қарамасдан, ҳозирги пайтгача етарлича самарадорликка эга бўлган ускуналар яратилмаган.
Шунинг учун пахтани қайта ишлаш технологик занжирига ифлос аралашмаларни ушлаб қолувчи
паст самарадорликка эга бўлган бир неча қурулмалар қўйилган бўлиб, ишлаб чиқариш
унумдорлиги ҳамда тозалаш самарадорлиги пасаймоқда ва пахтанинг
сифати даражасига таъсир
қилмоқда. Пахта тозалаш корхоналарида пахтани ифлосликлардан тозалаш технологик жараёни
асосий технологик жараёнлардан бири ҳисобланиб, пахтани йирик ифлосликдан тозалаш
машиналарини такомиллаштириш бўйича олимлар қуйдаги ишларни олиб борган. Пахтани йирик
ифлосликдан тозалашда 1ХК ва УХК русумли тозалагичлар қўлланилади [2]. Маълумки,
тозалагичларни тозалаш самарадорлигини ошишида уларга келиб тушаётган чигитли пахта
бўлакчаларини иложи борича майда бўлакчалардан иборат бўлиши мақсадга мувофиқдир, чунки
нисбатан катта чигитли пахта бўлакларидан ифлосликларни ажратиб олиниши қийин кечади,
бўлаклар қанчалик майда бўлса, улардан ифлосликларни чиқариб юбориш нисбатан осон кечади
ва натижада бўлакчаларини тозалаш самарадорлиги ортади. Шунингдек,
пахтани технологик
жараёнга узатишда замонавий технология ва адабиётлар таҳлили шуни кўрсатадики, пахта хом
ашёсини енгил қуритиш унинг самарали тозаланишига олиб келади [3]. Пахта хом ашёсини
тозалашда қўлланиладиган асосий ишчи органларни унга самарали таъсири натижасида
титкиланиш даражасини ошиши ҳисобига тозалаш самрадорлигини ошиши кузатилган [4].
Муаллиф [5] томонидан ўтказилган тажриба натижаларига кўра пахта хом ашёсининг
пахтани
ифлосиклардан
тозалагичнинг
йирик
ифлосликлардан
тозалаш
секциясида
колосникларнинг аррачали барабан юзасига нисбатан жойлашиши тозалашичнинг тозалаш
самарадорлигига ўз таъсирини кўрсатади. Шунингдек [6], пахтани йирик ифлосликлардан тозалаш
секциясидаги колосникли панжара думалоқ кесимдаги колосниклардан ташкил топган. Толали
материал тозалагичнинг колосникли панжараси ёйсимон ёндорларга қотирилган колосникли
панжарадан иборат бўлиб, колосникли панжара колосниклари ўзаро бир-бирига нисбатан доимий
тирқишда ўрнатилган. Лекин, колосниклар турли диаметрли бўлиб,
бунда колосниклар
синусоидал кетма-кетликда жойлаштирилган. Тозалагичнинг тозалаш самарадорлигини ошириш
мақсадида янги конструкциядаги толали материални тозалагич лойиҳаланди (1-расм). Толали
матераилни тозалагич колосникли панжара 1 ва аррачали барбандан 2 дан ташкил топган.Толали
матераил тозалагич қуйидагича ишлайди: аррачали барабан 2 тишлари билан илаштириб олинган
пахта бўлакчалар колосниклар 1 га урилиб тозаланади. Тозалагичнинг колосникли панжарасининг
колосниклари думалоқ шаклда бўлиб, тозалагич ён деворларига ёйсимон шаклда ўрнатилган.
Пахта хом ашёси колосникли панжара юзаси бўйлаб ҳаракатланганда пахта хом ашёсининг
ҳаракатланиши йўналиши бўйича колосникларнинг диаметрининг ошиб боради.
Шуни таъкидлаш лозимки, пахта хом ашёси колосникли панжарадаги тозалаш йўналиши
бўйича бошланғич колосникларга урилганда тозалаш самарадорлиги юқори бўлиб, тозалаш
ёйининг охирида эса тозалаш самарадорлигининг камайиб кетишини ҳисобга олиб, тозалаш
ёйининг бошида колосникларнинг диаметрининг кам бўлиши ва тозалаш ёйининг охирида
249
колосникларнинг диаметрининг ошиши тозалагичнинг тозалаш самарадорлиги-нинг ошишига
олиб келади.
1-колосник; 2-аррачали барабан.
1-расм. Толали материал тозалагичининг аррачали цилиндри
Тадқиқотнинг амалий аҳамияти пахтани йирик чиқиндилардан тозалагичининг
енгиллаштирилган,
резинали
таянчларига
ўрнатилган,
пластмассали
колосникларини
яратилганлиги ҳамда конструкцияни пахтадан йирик чиқиндиларидан
тозалаш самарасини
оширадиган, тола ва чигит сифатини таъминлайдиган параметрларини тавсия қилиш билан
изоҳланади.
Хулоса қилиб айтганда. Пахтани йирик ифлосликлардан тозалаш учун мўлжалланган
тозалагичларнинг колосникли панжараси технологик конструксиясини таҳлил қилиш асосида
енгиллаштирилган, ресурс тежамкор технологияга асосланиб коласник меҳанизмларини кўндаланг
кесим турли шаклда бўлган ва металлар ўрнини босувчи, арзон базалт толасидан колосниклар
орасини сақлаб қолган ҳолда ясаш. Базалт толасидан қилинган колосниклар ҳозирги вақтда глобал
муаммо бўлётган табиий ресурсларни сақлаб қолиш, электр энергиясини сарфини камайтириш ва
узоқ вақт ишлашини таминлаш. УХК пахтани йирик ифлосликдан тозалаш машинасидаги
металлардан ясалган колосникларга пахта бўлаклари урилганда,
бунда урилиш зарба кучлари
деярли бир ҳил бўлади. Колосниклар орасини кенгайишини олдини олиш мақсадида базалт
толасидан колосник ясашни тавсия этамиз.
Do'stlaringiz bilan baham: