3 ЎҚув-услубий мажмуанинг таркибий тузилиши

Афзалликлар 
Камчиликлар 
Имкониятлар 
Таҳдидлар 

 Ўзига хос 
асбоб-
ускуналарнинг 
мавжудлиги 
 

 Яхши 
жиҳозланган 
ишлаб 
чиқаришғтехник 
база 
 

 Малакали 
бошқарув ва 
ишлаб чиқариш 
ходимлари 
 

 Корхонанинг 
яхши обрў-иззати 
 

 Раҳбариятнинг 
маъмурий 
органлар билан 
иш алоқалари 
 

 Яхши 
ғояларнинг 
мавжудлиги ва 
уларни доимий 
қўллаб туриш 

 Ишлаб 
чиқариш 
ускуналарининг 
тўла қувват 
билан 
юкланмаганлиги 
 

 Корхона 
маҳсулотига 
талабнинг 
пастлиги 
 

 Эскирган 
асбоб-ускуналар 
 

 Маҳсулот 
ишлаб чиқариш 
харажатлари 
режалаштирилга
ндан юқори 

 Бозорнинг 
каттароқ улушини 
эгаллаш 
 

 
Ишлатилмайдиган 
ишлаб чиқариш 
заҳираларининг 
кўплиги 
 

 
Диверсификация 
учун қўлай 
имкониятлар 
(фойдаланмайдига
н ишлаб чиқариш-
маъмурий 
майдонлар, 
малакали 
ходимлар, 
ғояларнинг 
мавжудлиги) 
 

 Корхона 
маҳсулотига 
стратегик талабга 
доир тадқиқотни 
ўз кучи билан 
ўтказиши 

 Маҳсулотни 
сотиш 
ҳажмларининг 
пастлиги 
 

 
Рақобатчиларн
инг қаршилиги 
кўтиладиган 
дан юқори 
 

 Ишлаб 
чиқарилган
маҳсулотга ҳақ 
тўламасликнин
г ўсиши 
 

 Ёқилғи-
энергетика ва 
бошқа 
ресурсларга 
нархларнинг 
ўсиши

---

133 
истеъмолчиларнинг корхона товарларига муносабатини баҳолайдилар. Ва, ниҳоят, 
аудиторлик фирмалари умуман маркетинг фаолиятининг самарадорлигини ҳар 
томонлама таҳлил қилишлари мумкин. 
 
6.7. Маркетинг дастурини ишлаб чиқишда фойдаланиладиган замонавий 
ахборот технологиялари ва махсус компьютер дастурлари 
 
Маркетинг бюджети
режалаштириладиган даромадлар ва харажатлар 
асосида ресурсларни тақсимлаш ва назоратни амалга оширишга доир тўғри қарорлар 
қабул қилиш мақсадида турли товар ва истеъмолчилар гуруҳлари (мақсадли 
бозорлар)га нисбатан ишлаб чиқилади. Одатда, маркетинг бюджетини тузишда 
иккита ёндашув қўлланилади: биринчиси — 
«мақсадли фойда асосида 
режалаштириш»
ва иккинчиси — 
«фойдани оптималлаштириш асосида»
деб 
номланади. 
Биринчи ҳолда маркетинг бюджетини ишлаб чиқиш қуйидаги кетма-кетликка 
эга: 

 бозор сиғимининг истиқболини белгилаш; 

 корхонанинг бозор улуши истиқболини белгилаш; 

 сотилишлар ҳажмини белгилаш, нархларни ўрнатиш; 

 сотилишлардан даромадлар; 

 доимий ва ўзгарувчан харажатлар, шу жумладан, маркетинг харажатлари; 

 мақсадли фойда суммаси; 

 ялпи фойда; 

 маркетинг харажатлари. 
Ялпи фойдадан ўзгарувчан ва доимий харажатлар, шунингдек, мақсадли 
фойданинг қиймати чегарилади. Шундай қилиб, маркетинг харажатлари белгиланади. 
Шундан кейин маркетинг харажатлари маркетинг-микснинг алоҳида элементлари 
бўйича деталлаштирилади. 
Иккинчи ҳолда муайян вақт оралиғида, турли харажатларга, маркетинг-
микснинг битта ёки бир нечта элементларига нисбатан сотиш ҳажмининг истиқболли 
баҳолари аниқланади. Прогноз статистик, экспериментал ва экспертли усуллар 
асосида баҳоланади. Тадқиқотлар шуни кўрсатмоқдаки, сотиш ҳажми маркетинг 
харажатлари кўпайиши билан ўсиб боради. Бироқ, маркетинг харажатларининг паст 
бўлиши сотиш ҳажмининг кескин ўсишига олиб келмайди, ушбу харажатлар 
кўпайганда сотиш самарадорлиги ҳам ўсиб боради, лекин маркетинг 
харажатларининг муайян қийматларидан кейин камайиб боради (бозор тўйинади). 
Шу билан бирга маркетинг бюджетини тузиш бозорда фаолият юритишнинг 
мақсадлари ва стратегиялари ўртасида устувор йўналишларни белгилаш, ресурсларни 
тақсимлаш соҳасида аниқ қарорлар қабул қилиш, самарали назоратни амалга 
оширишга имкон беради. 
Маркетинг бюджетини ишлаб чиқиш жараёнида маркетинг комплексининг ҳар 
бир компоненти бўйича мақсадга эришиш учун