3-seminar: koloniyalíq hám baǵÍNÍN’QÍLÍq sharayatínda ózbek xalqíNÍN’ ruwxíYLÍǴÍna qáwipi. Milliy oyaníw háM JADIDSHILIK ruwxíYLÍǴÍ Reje

3-SEMINAR: KOLONIYALÍQ HÁM BAǴÍNÍN’QÍLÍQ SHARAYATÍNDA ÓZBEK XALQÍNÍN’ RUWXÍYLÍǴÍNA QÁWIPI. MILLIY OYANÍW HÁM JADIDSHILIK RUWXÍYLÍǴÍ
Reje:

1. Koloniyalıq siyasatının’ tiykarǵı maqseti

2. Kolonizatorlardın’ ruwxıylıq tarawındaǵı alıp barǵan siyasatı hám onın’ aqıbetleri

3. Jadidshilik háreketinin’ tiykarǵı mazmunı

4. Jadidshilerdin’ aǵartıwshılıq háreketleri hám onın’ xalıq ruwxıylıǵın kóteriwde tutqan
1 . Kaloniyalıq siyasat tásirinde kún keshirgen xalqımız óz tariyxıy miyrasların úyreniw imkaniyatınan ayrıldı hám qatań qadaǵalaw astına alındı. Bunday siyasat tasirinde xalqtin millettin’, tili ruwhiy ha’mde tariyxiy miyraslari joq etilip olardi uyreniwge jol qoyilmaydi. Olar qaralanadi. Insan tariyxin kelip shigiwin kimnin awladlari ekenin bilmese onin’ keleshegi joq. Bir milletti joq etiw ushin uris qiliw shart emes. Onin’ tilin tariyxin ruwhiy miyraslarin joq etiw arqali bir milletti joq etiw mumkin. Xalqimiz bunday siyasat tasirinde qiyinshiliqlarga ushradi. Degen menen xalqimiz ozligin tariyxin umitpay g’arezsizlikke eristi. G’arezsizlikten keyin tariyxiy miyraslarimiz tiklendi. Ozligimizdi an’law ushin ruwhiyliqqa qatti itibar berildi.
2. Albette bunnday siyasat xalqtin’ jasaw sharayatinada ruwxiyatinada ta’sir etpiy qalmaydi. Bunin’ aqibetinde kopg’ana ziyalilarg’a kobirek basim boladi. Sebebi ayne solar milletin jirlap kop zatti talap etiwi mumkin. Jergilikli sadda xalq kopshiligii kone baslagan. Sebebi olardin’ bunnan basqa ilaji joq. Sol sebepli tilimiz tariyximizdi joq etiw insan ozi kim ekenligin umitip baradi. siyasatqa qarsi shiqqan oqimisli ziyalilar, bunday etip tariyxi ruwhiy miyrasi joq boliwin qalemegen sol sebepli xalqtin’ ozligin umitpawi ushin ozinin’ shigarmalarinda xalqti jirlap azatliqqa oz maplerin talap etiwge shaqirgan. Bunday jagdayga albette siyasatin jurgizip atirganlarga jaqpawi aniq. Sol sebepli olardi turli siltawlar meenen ayplaw qatag’an qilgan. En’ ayanishlisida sonda. Biraq g’arezsizlikke eriskennen keyin derlik barliq qatagan bolgan jerleslerimiz baabalarimiz aqlang’an.
3. Ane sonday baabalarimiz jadidshilik hareketi arqali bul islerdi amelge asirg’an. Qatag’an qiling’anlar jadidshilik hareketi ag’zalari bolg’an. Jadid sozinin’ manisi jan’a degen manisti beredi. 19 asirdin’ 90-jillarinda orayliq aziyada tarqaldi. Jadidshilik basinda madeniyat jonelisindegi ha’reket sipatinda ju’rgizilgen. Onin’ tiykarg’I maqseti Turkistan u’lkesinde qalaqliqti joq etiw, dinimizdi ustin qoyip sonin’ amelleri menen jasaw, insan huqiqlarin kusheytiw, erler ha’m a’yeller ten’ligi bolg’an. Turkistan jadidshiliginin’ payda boliwinda ha’m alip bariliwinda ulken ules qosqanlar Mahmudxoʻja Behbudiy, Abduqodir Shukuriy (Shakuriy), Ajziy (Samarqand), Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdulla Avloniy, Majid Qori Qodiriy, Ubaydullaxoʻja Asadullaxoʻjayev (Ubaydulla Xoʻjayev), Toshpoʻlatbek Norboʻtabekov (Toshkent), Fitrat, Fayzulla Xoʻjayev, Usmonxoʻja Poʻlatxoʻjayev, Abdulvohid Burhonov, Sadriddin Ayniy, Abdulqodir Muhiddinov (Buxoro), Obidjon Mahmudov, Hamza, Choʻlpon, Isʼhoqxon Ibrat, Muhammadsharif Soʻfizoda (Fargʻona vodiysi), Boltihoji Sultonov, Rahmonberdi Madazimov, Fozilbek Qosimbekov (Oʻsh uyezdi), Polvonniyoz hoji Yusupov, Bobooxun Salimov (Xorazm) esaplanadi
4.Jadidshilik hareketi 1917-jili o’zinin’ en’ joqarg’i shinina jetti. Turkistan o’lkesi kelip shig’iw bir bolg’an o’zbek qazaq tatar qaraqalpaq milletleri ziyalilari birlesiwdi maqset qilip qoydi.. Bunin’ tiykarionda muxtariyat yamasa federativ mamleket duzuwdi maqset e tti. Biraq turkistan elinin’ jadidshileri shin manide mamleket payda etiwge tayar bolmag’anlar. Sonin’ ushin olar buring’i jadidshiler ha’reketine qaytip o’z jumislarin sol jerde dawam, ettirgenler.1917-jildan baslap jadidshiler xalqqa kirip targ’ibat jumislarin alip bardi. Olardin’ basli maselesi, xalqqa saylaw haqqinda ten’lik haqqinda, azatiq haqqinda ken’nen tu’sinink berip bardilar.