3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

Qiyosiy ustunlik nazariyasi.
D.Rikardo o‘zaro foydali savdo va xalqaro 
ixtisoslashuvning ancha umumiy tamoyillarini shakllantirib, A.Smitning 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

225 
qarashlarini takomillashtirgan holda «qiyosiy ustunlik» nazariyasini ishlab 
chiqdi. U mazkur nazariya yordamida, xatto barcha mahsulotlarni ishlab 
chiqarishda ayrim mamlakatning mutlaq ustunligi mavjudligida ham o‘zaro 
foydali savdoning nafaqat mumkinligini, balki zarurligini isbotlab berdi. Bu 
mamlakat nisbatan past samarali mahsulotni ishlab chiqarishdan voz kechib, 
nisbatan yuqori samarali mahsulotni ishlab chiqarishga o‘tish orqali ishlab 
chiqarish hajmini oshirishi mumkin. 
Mazkur nazariyaga ko‘ra, mahsulot umumiy hajmini mamlakatning 
xarajatlardagi ustunlik yuqori bo‘lgan mahsulotni ishlab chiqarishga 
ixtisoslashuvida paydo bo‘luvchi qo‘shimcha ustunliklari hisobiga oshirish 
mumkin. Rikardoning fikricha, mamlakat uchun ishlab chiqarish xarajatlari 
boshqa mamlakatlardagiga qaraganda past bo‘lgan, biroq mamlakatdagi nisbatan 
samarali tarmoq mahsulotlariga qaraganda xarajatlardagi tafovut kam bo‘lgan 
tarmoqlarni ham rivojlantirish foydali emas. U yoki bu mamlakat ko‘plab turli-
tuman tovarlarni ishlab chiqarish imkoniga ega bo‘lishiga qaramay, u faqat 
mahsulotning ma’lum turlarini ishlab chiqarish bo‘yicha qiyosiy ustunlikka ega 
bo‘ladi. Bu vaqtda boshqa mamlakatlar uchun qandaydir boshqa mahsulotlarni 
ishlab chiqarish nisbatan ustunlik kasb etadi. Har bir mamlakat o‘zi uchun ishlab 
chiqarish afzal bo‘lgan mahsulotni eksport qiladi hamda boshka mamlakatlar 
ishlab chiqarishda afzallikka ega bo‘lgan mahsulotlarni import qiladi.
Mamlakatlar o‘rtasida xalqaro savdo munosabatlari o‘rnatilganda 
ayirboshlash qanday nisbatlar asosida ro‘y beradi, degan savol tug‘iladi. 
Rikardoning xalqaro ixtisoslashuv ustunliklari haqidagi xulosalari, bu 
muammoni chuqurroq tadqiq qilish uchun boshlang‘ich nuqta bo‘ladi. Jumladan, 
J.Mill ishlab chiqarish xarajatlarining turli nisbatlari o‘rtasida o‘rnatiladigan 
almashuv mutanosibligi tovarning har biriga jahon taklifi va talabi hajmiga 
bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi. 
Qiyosiy ustunlik nazariyasi quyidagi bir qator shartli farazlarga asoslanadi: 
1) unda ikkita mamlakat va ikkita tovar o’zaro taqqoslanadi; 2) ishlab chiqarish 
xarajatlari ish haqi ko’rinishida olinadi; 3) mamlakatlar o’rtasidagi ish haqi 
darajasidagi farqlar e’tiborga olinmaydi; 4) transport xarajatlari e’tiborga 
olinmaydi; 5) erkin savdo mavjud d
е
b faraz qilinadi. 
Xalqaro savdoda qiyosiy ustunlik tamoyillarining amal qilishini yaqqol 
tasavvur qilish uchun quyidagi shartli misolni ko’rib chiqamiz (1-jadval).