3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

11-BOB. IQTISODIY O‘SISH MODELLARI 
Jamiyatdagi ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa barcha muammolarni hal 
qilishning asosiy yo‘li – bu milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi va 
iqtisodiy o‘sishiga erishishdir. Aholi farovonligining oshirib borishi ham 
pirovard natijada iqtisodiy o‘sish darajasi va sur’atlariga bog‘liq. Shu sababli 
ushbu bob iqtisodiy rivojlanishning mohiyati, uning darajasini ifodalovchi 
ko‘rsatkichlar, iqtisodiy o‘sishning mazmuni, turlari va ko‘rsatkichlarini bayon 
qilish bilan boshlanadi. Bob davomida iqtisodiy o‘sishning omillari, milliy 
boylik va uning tarkibiy tuzilishini, iqtisodiy o‘sish borasida mavjud bo‘lgan 
turli modellar mazmunini yoritib berishga ham o‘rin ajratiladi. 
1. Iqtisodiy o‘sishning mazmuni, turlari va ko‘rsatkichlari 
Milliy iqtisodiyotda iqtisodiy rivojlanish qiyin aniqlanadigan jarayon 
bo‘lganligi sababli, uning mezonlaridan biri bo‘lgan iqtisodiy o‘sish ko‘proq 
tahlil qilinadi.
Iqtisodiy o‘sish bevosita yalpi ichki mahsulot miqdorining mutlaq va 
aholi jon boshiga hamda iqtisodiy resurs xarajatlari birligi hisobiga 
ko‘payishi 
hamda 
sifatining 
yaxshilanishida 
va 
tarkibining 
takomillashuvida ifodalanadi. 
Iqtisodiy o‘sishni YaIM mutloq hajmining ortishi orqali yoki aholi jon 
boshiga real YaIM miqdorining ortishi orqali o‘lchash buning qanday maqsadda 
amalga oshirilayotganiga bog‘liq bo‘ladi. Odatda biron-bir mamlakat iqtisodiy 
o‘sishini YaIM mutlaq hajmining ortishi orqali o‘lchash uning iqtisodiy 
salohiyatini baholashda, aholi jon boshiga real YaIM miqdorining ortishi orqali 
o‘lchash esa mamlakatdagi turmush darajasini taqqoslashda qo‘llaniladi.
Mamlakatning 
iqtisodiy 
o‘sish 
sur’atini 
tavsiflaydigan 
mazkur 
ko‘rsatkichlar (real YaIM va aholi jon boshiga real YaIMning o‘sishi) miqdoriy 
ko‘rsatkichlar bo‘lib, ular birinchidan, mahsulot sifatining oshishini to‘liq 
hisobga olmaydi va shu sababli farovonlikning haqiqiy o‘sishini to‘liq tavsiflab 
berolmaydi; ikkinchidan, real YaIM va aholi jon boshiga YaIMning o‘sishi 
bo‘sh vaqtning sezilarli ko‘payishini aks ettirmaydi va farovonlik real 
darajasining pasaytirib ko‘rsatilishiga olib keladi; uchinchidan, iqtisodiy o‘sishni 
miqdoriy hisoblash boshqa tomondan uning atrof muhitga va
 
insonning hayotiga 
salbiy ta’sirini hisobga olmaydi. 
Shunga ko‘ra, iqtisodiy o‘sishning barcha tavsifi yillik o‘sish sur’atlarining 
foizdagi o‘lchovida to‘liq o‘z ifodasini topadi: 
%
100
'
×
−
=
davr
bazis
davr
bazis
davr
joriy
YaIM
YaIM
YaIM
S
O
,
 
bu yerda: 
O‘S – iqtisodiy o‘sish sur’ati, foizda; 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

138 
YaIM
bazis davr
– taqqoslanayotgan davr (yil)dagi real YaIM hajmi; 
YaIM
joriy davr 
– joriy davr (yil)dagi real YaIM hajmi. 
 
Mamlakatimizda 1997-2008 yillar davomida nominal YAIMning qiymati, 
r
е
al YaIMning o’sish sur’ati hamda uning aholi jon boshiga o’sishi to’g’risidagi 
ma’lumotlarni quyidagi jadval orqali ko’rish mumkin (1-jadval).