3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

4. Jahon xo‘jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish
Butun jahon xo‘jalik hayotining baynalminallashuvi davlatlararo xo‘jalik 
aloqalarni tartibga solishning mexanizmini yaratish zarurligiga olib keldi. 
Hozirgi davrda qandaydir tartibga soluvchi tuzilma amal qilmaydigan xalqaro 
iqtisodiy munosabatlar sohasini topish qiyin. Jumladan, moliya, valyuta va 
kredit sohalarida Xalqaro valyuta fondi (XVF), Xalqaro ta’mirlash va rivojlanish 
banki (XTRB), jahon savdosi sohasida - Tariflar va savdo bo‘yicha bosh 
kelishuv (TSBK)ni ko‘rsatish mumkin.
Xalqaro 
iqtisodiy 
munosabatlarni 
tartibga 
solish 
milliy-tashkiliy 
shakllardan boshlanadi. Xo‘jalik hayotining baynalminallashuv jarayoni dastlab 
milliy davlatlar faoliyatini xalqaro uyg‘unlashtirishga, keyin esa davlatlararo va 
xalqaro tashkilotlar tuzilishiga olib keldi. 
Huquqiy ma’noda tartibga solish xalqaro tartiblarni o‘rnatishga, ya’ni 
me’yoriy chegaralar va qoidalarni aniqlovchi kelishuvlarni ishlab chiqarishni 
yoki xalqaro aloqalarning qandaydir sohasini hal qilishda tomonlar zimmasiga 
majburiyatlarga amal qilishni yuklaydi. Umumqabul qilingan andozalar va 
qoidalarni o‘z ichiga oluvchi xalqaro tartiblar o‘z navbatida milliy tatibga 
solishga ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Birinchi xalqaro tashkilotlar XX asrning
 
20-yillarida tuzilgan bo‘lsada 
(Millatlar ligasi - 1919 yil, Xalqaro hisob-kitoblar banki - 1929 yil), xalqaro 
darajada jahon xo‘jalik aloqalarini ko‘p tomonlama tartibga soluvchi tuzilmalar 
ikkinchi jahon urushidan keyin shakllana boshladi. 
1945 yil maxsus xalqaro uyg‘unlashtiruvchi muassasalar – Xalqaro valyuta 
fondi (XVF) va Xalqaro ta’mirlash va rivojlantirish banki (XTRB) tashkil topdi. 
Hozirgi davrda ham ularning ikkalasi muhim xalqaro tashkilot hisoblanib, jahon 
savdosi, xalqaro kredit va valyuta munosabatlari sohalarini davlatlararo tartibga 
solishning tartib-qoidalarini aniqlab beradi. Urushdan keyingi davrda tuzilgan 
Tariflar va savdo bo‘yicha bosh kelishuv (TSBK), yevropa iqtisodiy hamkorligi 
tashkiloti (EIXT), NATOning iqtisodiy masalalarni uyg‘unlashtiruvchi komiteti 
(IMUK) xalqaro iqtisodiy munosabatlarni erkinlashtirish davriga to‘g‘ri keldi. 
Jahon savdosini erkinlashtirish ko‘p tomonlama shartnoma asosida harakat 
qiluvchi, xalqaro savdo tartib qoidalarini qayd qiluvchi xalqaro tashkilot TSBK 
doirasidagi faoliyat bilan bog‘liq. Hozirgi davrda TSBK jahon savdo 
aylanmasining 4
/
5 qismidan ko‘prog‘ini tartibga soladi. TSBK milliy va 
mintaqaviy
 
darajada vaqti-vaqti bilan kuchayib boruvchi protektsionizmga 
qarshi turadi, milliy manfaatlarni o‘zaro kelishtirishga yordam beradi. Uning 
faoliyati savdoda kamsitmaslik, savdoda tarifli va tarifsiz cheklashlarni 
aniqlashda teng asosda maslahatlashish kabi tamoyillarga asoslanadi. TSBK 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

220 
faoliyatining asosiy shakli qatnashuvchi tomonlarining ko‘p tomonlama savdo 
muzokaralarini o‘tkazish hisoblanadi. 
Ammo jahon savdosi raqobat kurashi asosida boradi, shu sababli o‘zaro 
maqbul qarorlarni qidirib topishga va savdoni xalqaro darajada tartibga solishga 
ko‘plab qiyinchiliklar bilan erishiladi. 
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning yana bir ahamiyatga molik sohasi – bu 
valyuta-moliya sohasidir. Xalqaro moliyaviy munosabatlarni uyg’unlashtirish 
XVF, XTRB,