|
Iqtisodiy xamkorlik va rivojlanish tashkiloti (IHRT)
,
Xalqaro
rivojlanish uyushmasi (XRU)
,
Xalqaro moliyaviy korporatsiya (XMK)
va
shu kabilar doirasida amalga oshiriladi.
«Katta sakkizlik»
nomini olgan
jahondagi yetakchi mamlakatlar
(AQSH, Yaponiya, G
е
rmaniya, Frantsiya,
Italiya, Buyuk Britaniya, Kanada, Rossiya) ning har yillik k
е
ngashi bu sohada
muhim rol o’ynaydi. Bu mamlakatlarning yalpi ichki mahsuloti 2007 yilda
jahondagi barcha mamlakatlar YAIMning 45,3 foizini tashkil etgan (1-jadval).
1-jadval
«Katta sakkizlik» tarkibiga kiruvchi mamlakatlarning ko’rsatkichlari
(2007 yil)
Aholi soni
YaIM
Mln.
kishi
Jamiga nisbatan
foizda
mlrd.
doll.
Jamiga nisbatan
foizda
Jahon bo’yicha
6345,1
100,0
66228,7
100
AQSH
302,5
4,53
13543,3
20,4
YAponiya
127,7
1,91
4346,0
6,6
G
е
rmaniya
82,4
1,23
2714,5
4,1
Buyuk Britaniya
60,2
0,9
2270,9
3,4
Frantsiya
64,1
1,01
2117,0
3,2
Rossiya
142,5
2,14
2076,0
3,1
Italiya
59,1
0,89
1888,5
2,9
Kanada
32,9
0,49
1217,1
1,8
«Katta sakkizlik»
mamlakatlari birgalikda
871,4
13,1
30006
45,3
Manba: http://ru.wikipedia.org.
Valyuta–moliyaviy sohani xalqaro uyg‘unlashtirishning kuchayishi ko‘p
jihatdan XVFning faoliyati bilan bog‘liq. U o‘zining nizomiga muvofiq valyuta
kurslari va a’zo mamlakatlar to‘lov balanslarini tartibga soladi, ko‘p tomonlama
to‘lov tizimlari va rivojlanayotgan mamlakatlar tashqi qarzlarini nazorat qiladi,
a’zo mamlakatlarga ularning valyuta-moliya muammolarini hal qilish uchun
kredit beradi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda tarkibiy qayta qurishlarni moliyalashtirish
bilan XTRB faol shug‘ullanadi. XTRB va u bilan birga jahon banki tarkibiga
kiruvchi Xalqaro rivojlanish uyushmasi (XRU), Xalqaro moliyaviy korporatsiya
(XMK) har xil investitsion obyektlarni o‘rta va uzoq muddatli kreditlash bilan
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
221
shug‘ullanadi,
loyihalarning
moliyaviy-iqtisodiy
asoslarini
tayyorlaydi,
rivojlanayotgan mamlakatlardagi tarkibiy qayta o‘zgartirishga yordam beradi.
Davlatlararo tashkilotlar ichida barcha sanoat jihatdan rivojlangan
mamlakatlarni birlashtiruvchi IHRT muhim rol o‘ynaydi. Uning doirasida ichki
iqtisodiy tadbirlarning boshqa mamlakatlar milliy iqtisodiyoti samaradorligiga
ta’sirini, ularning to‘lov balansi holatini o‘rganish amalga oshiriladi, milliy
iqtisodiyotning jahon xo‘jaligi tamoyillariga tez moslashishini ta’minlash
maqsadida makroiqtisodiy tartibga solish bo‘yicha tavsiyanomalar beriladi.
IHRT jahon xo‘jaligi doirasida ko‘p omilli fuktsional aloqalarni o‘rganishni
amalga oshiradi, valyuta va byudjet siyosati, narxlar, savdo va boshqa sohalar
bo‘yicha ilmiy asoslangan iqtisodiy prognozlar tavsiya etadi.
Sharqiy yevropa mintaqasida tarkibiy qayta qurishga moliyaviy ta’sir
ko‘rsatish va yordam tashkil qilish maqsadida 1991 yil yevropa tiklanish va
taraqqiyot banki (ETTB) tuzildi.
Shuni ta’kidlash lozimki, jahon iqtisodiy munosabatlarini xaqaro tartibga
solish tizimida doimiy o‘zgarishlar ro‘y berib turadi.
80-yillarda iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy sabablar taqozo qilgan dunyo siyosiy
vaziyatdagi o‘zgarishlar, jahon xo‘jalik aloqalari tizimini ko‘p tomonlama
tartibga solish shakllari evolyutsiyasiga olib keldi. Bular ichida sobiq sotsialistik
mamlakatlarda vaziyatning o‘zgarishi, tashqi faoliyatida mustaqil subyektlarni
tashkil qiluvchi davlatlar sonining keskin ko‘payishi hamda dunyo mamlakatlari
ichida ro‘y beradigan o‘zgarishlar muhim o‘rin tutadi.
80-yillarning o‘rtalarida dunyoda AQSH, G‘arbiy yevropa va YAponiyadan
iborat ancha qudratli raqobatlashuv markaz vujudga keldiki, bu ham jahon
iqtisodiy munosabatlarini tartibga solishga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
Jahon xo‘jalik aloqalarini tartibga solishga xalqaro tashkilotlar a’zolar
tarkibidagi o‘zgarishlarning ham ta’siri bo‘ldi. XVF, XTRB, TSBKga Osiyo,
Afrika, Lotin Amerikasidagi ozod bo‘lgan mamlakatlar va keyin qator sobiq
sotsialistik mamlakatlar faol kira bordiki, bu ham jahon xo‘jaligi aloqalarini
tartibga solishda ma’lum o‘zgarishlarga olib keladi.
Evropa Ittifoqi (EI) doirasida yagona bozorni bunyod etishga harakat
tufayli yagona umumevropa fuqaroligi, iqtisodiy, valyuta va siyosiy ittifoq ta’sis
etiladi. Bu Ittifoqning SHartnomada belgilangan vazifalarini bajarish uchun bir
qator yevropa muassasalari tuzildi.
Evropa Ittifoqining ijroiya organi yevropa hamjamiyati Komissiyasi
(EHK)dir. Uning a’zolarini milliy hukumatlar tayinlaydi, lekin ular o‘z
faoliyatlarida mutlaqo mustaqildir.
Ittifoqning qarorlar qabul qilish organi Vazirlar Kengashi hisoblanadi.
Uning tarkibida ichki ishlar, moliya, ta’minot, qishloq xo‘jaligi kabi Vazirlar
Kengashi mavjud bo‘ladi.
Evropa hamjamiyati Komissiyasi faoliyatini nazorat qilish, hamjamiyat
byudjeti va qonunlarini ma’qullash hamda ularga o‘zgartirish kiritish huquqi
yevropalament zimmasiga yuklatiladi.
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
222
Evropa Ittifoqida 1999 yildan boshlab yagona pul-kredit siyosati o‘tkazila
boshlandi. Shu munosabat bilan yagona valyuta – EKYU, 2004 yildan boshlab
yevro joriy etildi va yangi muassasa – yevropa Markaziy banki tuzilib, u milliy
banklar bilan birga yevropa banklar tizimining asosini tashkil qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
