3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

akselerator 
samarasi
ro‘y beradi («akselerator» tushunchasi jadallashtiruvchi degan 
ma’noni anglatadi). 
Hosilaviy investitsiyalarning iqtisodiy tabiatidagi o‘ziga xoslik shundaki, u 
milliy daromadning o‘sishiga qanchalik uzviy bog‘liq bo‘lsa, uning qisqarishiga 
ham shu darajada ta’sirchan bo‘ladi. Ya’ni, iqtisodiyotdagi daromadlarning 
qisqarishi hosilaviy investitsiyalarning undan ham tezroq qisqarishiga olib 
keladi. Natijada iqtisodiyotda ishlab chiqarish resurslarining bandlilik darajasi 
pasayadi. Bunday sharoitda jamg‘armaga bo‘lgan moyillikning o‘sishi o‘z 
navbatida iste’molga bo‘lgan moyillikning pasayishini anglatadi. Iste’mol 
sarflarining qisqarishi esa mavjud tovar va xizmatlarning sotilmay qolishiga, 
ya’ni ishlab chiqarish zahirasining ko‘payishiga olib keladi. Oqibatda yangi 
kapital qo‘yilmalar amalga oshirilmaydi, ishlab chiqarish qisqaradi, 
ishsizlikning o‘sishi va daromadlarning pasayishi ro‘y beradi. Aholi tomonidan 
jamg‘armaning haddan ortiq ko‘paytirib yuborilishi oqibatida kelib chiquvchi 
salbiy jarayonlar, ya’ni - «tejamkorlik paradoksi» shunday tarzda namoyon 
bo‘ladi. Mazkur jarayonni quyidagi chizma orqali ham ko‘rib chiqish mumkin 
(4-chizma):
S,I F
 
 
S
1 
S 
E
1
E I 
E
0
 
0
N
1 
N
Milliy daromad
4-chizma. «Tejamkorlik paradoksi». 
 
Chizmaning yotiq o‘qida milliy daromad, tik o‘qida esa jamg‘arma va 
investitsiyalar hajmi joylashtirilgan bo‘lib, F chizig‘i iqtisodiyotdagi to‘la 
bandlik sharoitida milliy daromad hajmini ifodalaydi.
E’tibor berilsa, chizmadagi investitsiya sarflari chizig‘i yotiq o‘qqa parallel 
emas, balki o‘sib boruvchi ko‘rinishda namoyon bo‘lmoqda. Bu esa, avtonom 
investitsiyalardan farqli o‘laroq, hosilaviy investitsiyalarning milliy daromad 
hajmiga bog‘liqligini ko‘rsatadi. 
Chizmadan ko‘rinadiki, iqtisodiyotdagi jamg‘arma hajmi S dan S
1
ga qadar 
o‘smoqda. Natijada jamg‘armaning investitsiya bilan muvozanat nuqtasi ye dan 
ye
1
ga ko‘chdi. Biroq, bu o‘sish ye nuqtadagi milliy daromad hajmi 0N ning ye
1
nuqtadagi 0N
1 
hajmiga qadar qisqarishiga olib keldi. Tegishli ravishda 
investitsiya hajmi ham EN darajadan E
1
N
1
darajaga qadar qisqardi. ye
1
E
0
E 
nuqtalarini tutashtirish natijasida hosil bo‘luvchi uchburchak yuzasi jamg‘arma 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

158 
hajmining o‘sishi natijasida investitsiya imkoniyatlarining qisqarishini, yeE
0
kesma esa investitsiyalarning qisqarishini ko‘rsatadi. Aynan shu holat, ya’ni 
jamg‘armalarning o‘sishi natijasida investitsiyalarning qisqarishi «tejamkorlik 
paradoksi» mohiyatini namoyon etadi. 
Iqtisodiy muvozanatlik darajasini aniqlashda yuqoridagi usullardan tashqari 
balans usulidan va xarajat va natijalarni taqqoslash usulidan ham foydalaniladi. 
Balans usulida tarmoqlararo balans, moddiy, moliyaviy va ishchi kuchi 
balanslaridan foydalanilib iqtisodiyotdagi muvozanatlik darajasiga baho 
beriladi. 
«Xarajat va natija»larni taqqoslash usulida ishlab chiqarishga qilingan 
iqtisodiy resurs xarajatlari miqdori bilan olingan mahsulot hajmini taqqoslash 
orqali muvozanat darajasi tahlil qilinadi.