3-mavzu. Tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarish va tartibga solish

2. Tashqi iqtisodiy siyosatning asosiy turlari tavsifi

Tashqi iqtisodiy aloqalar turli regulyatorlar ta’sirida shakllanadi, ular mazkur aloqalarning paydo boʻlishiga ta’sir koʻrsatadi va ularning rivojlanishini davlat manfaatlarini himoya qiladigan yagona samarali siyosiy-iqtisodiy tizimga yoʻnaltiradi. Tashqi iqtisodiy aloqalarning regulyatorlari iqtisodiy va tashkiliy-boshqarish regulyatorlari boʻlishi mumkin.

Iqtisodiy regulyatorlar mazkur aloqalarning paydo boʻlish va amalga oshirishning iqtisodiy manfaatlariga ta’sir koʻrsatadi. Ularga quyidagilar kiradi: talab va taklifning nisbati; jahondagi va ichki narxlar, tariflar, valyuta kurslari, foiz stavkalarining nisbati; tovarlar (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarishni rivojlantirishning jahondagi va ichki darajalarining ularning hajmlari, sifati va samaradorligi boʻyicha nisbati; iqtisodiy ratbatlar; prognozlar, rejalar, dasturlar va hokazolar. Bozor iqtisodiyotida reja indikator hisoblanib, rivojlanishning istiqbolli maqsadlarini belgilashga va eng muhim makroiqtisodiy nisbatlarni aniqlashgaxizmat qiladi.
Tashkiliy-boshqarish regulyatorlari — davlat va uning ma’muriy tusdagi organlarining tashqi iqtisodiy aloqalarni shakllantirish va rivojlantirishga turli direktiv hujjatlar orqali bir maqsadga yoʻnaltirilgan ta’siridir. Ularga quyidagilar kiradi: tovarlar (ishlar, xizmatlar) eksporti va importini kvotalash va litsenziyalash; faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash; tovarlar (ishlar, xizmatlar) eksportidan olingan valyuta tushumining bir qismini majburiy tarzda sotish mexanizmi; bojxona rejimlari; tovarlarni olib kirish va olib chiqishning bojxona rasmiylashtiruvi; valyuta nazorati; bojxona nazorati; eksport nazorati; import nazorati va hokazolar.
Davlat tomonidan tashqi iqtisodiy aloqalarni faol tartibga solish oʻzining iqtisodiy salohiyatini mustahkamlayotgan davlat tashqi iqtisodiy siyosatining asosiy maqsadi hisoblanadi.
Davlatning tashqi nqtisodiy siyosati qoʻp jihatdan uning toʻlov balansi holatiga bogʻliq boʻladi.
Tashqi iqtisodiy siyosat vaqt va makon jihatlarini — joriy va uzoq muddatli siyosatni oʻz ichiga oladi.
Joriy tashqi iqtisodiy siyosat tashqi iqtisodiy faoliyatni tezkor tarzda tartibsh solishdan iborat, uzoq muddatli siyesat esa yirik miqyosdagi vazifalarni hal etadi.
Tashqi iqtisodiy siyosatning makon jihati jahon va mamlakat iqtisodiyotiga ta’sir koʻrsatishning asosiy yoʻnalishlari boʻyicha davlatning harakatlarini belgilaydi. Ushbu belgiga binoan davlatningtashqi iqtisodiy siyosati tarkibiga tashqi savdo siyosati, tashqi investitsiya siyosati, valyuta siyosati, bojxona siyosati kiradi (1-chizma).