|
Sindikat - bu kartel bitimining turli-tumanligi bo’lib, tadbirkorlarning byurtmalarni kelishilgan holda taqsimlash, xom ashyoni xarid qilish yoki ishtirokchilar tomonidan ishlab chiqarilayotgan barcha mahsulotni yoki uni bir qismini (yagona sotish tarmog’i yoki ishtirokchilardan bittasi orqali) sotish maqsadida tashkil qilingan birlashmasidir. Sindikat ishtirok- chilari o’zlarining yuridik va ishlab chiqarish mustaqilliklarini, ba’zida esa sindikatning sotish idorasi yoki jamiyat bilan bog’lik shaxsiy sotish tarmoqlarini ham saqlab qoladilar .Bunda tijorat mustaqilligi qisman yo’qoladi. Sindikat, qoidaga ko’ra, ommaviy talab tovarlari, xususan ko’mir, po’lat, neft, spirt, shakar, paxta kalavasi va h.k ni sotish bilan shug’ullanadi.
Trest - bu birlashmada har xil korxonalar, o’zlarining yuridik va xo’jalik mustaqilliklarini yo’kotgan holda, yagona ishlab chiqarish majmuasiga birlashadilar. Trestda korxonalar xo’jalik faoliyatining barcha tomonlari birlashtiriladi. Trest ishlab chikarish faoliyatining nisbatan bir turdaligi bilan ajralib turadi. Bu shakl kombinatsiyalashgan ishlab chiqarish, masalan, xom ashyoni izchil ishlab chiqarishni tashkil qilish uchun qulaydir. Trestga kiruvchi barcha korxonalar yagona operativ boshqaruvni amalga oshiruvchi bitta bosh kompaniyaga bo’ysunadilar.
Kontsern - bu mustaqil korxonalarning (odatda ishlab chiqarish xarakteridagi) birlashmasi, ular ishtirok etish, shaxsiy ittifoqlar, bitimlar, moliyalashtirish, ishlab chiqarishdagi yaqindan hamkorlik tizimi vasitasida bog’lanadilar. Birlashgan korxonalar aktsiyadorlik jamiyati yoki o’rtoklik shaklidagi yuridik shaxs bo’lib qoladi. Kontsern o’ziga kiruvchi kompaniyalar faoliyatini to’liq nazorat qiladi.
Konsortsium - bu bir necha banklar yoki sanoat tashkilotlari o’rtasidagi qarzlarni birgalikda joylashtirish, yirik moliyaviy yoki tijorat operatsiyalari, investitsion loyihalarni amalga oshirish uchun vaqtincha bitimdir.
Sanoat xoldinglari ishlab chikarish faoliyati bilan shug’ullanmaydilar. Ular o’zlariga kiruvchi korxonalar faoliyati ustidan nazoratni amalga oshiradilar. Xoldingga kiruvi kompaniyalar yuridik va xo’jalik mastaqilligini saqlab qoladilar va o’z nomlaridan tijorat bitimlarini tuzadilar.
Moliya-sanoat guruhlari (MSG) o’z tarkibiga sanoat korxonalari, tadqiqot tashkilotlari, savdo firmalari, banklar, investitsion fondlar va sug’urta kompaniyalarini birlashtiradilar.
Tadbirkorlar uyushmalari har xil o’lchamlar va mulkchilik shakl- laridagi kompaniyalarni birlashtiruvchi ixtiyoriy kooperatsion bitimlar asosida tashkil qilinadilar. Bu yetarlicha egiluvchan
tuzilma bo’lib, unga kiruvchi tashkilotlarga o’z harakatlarini muvofiqlashtirish, yangi sheriklarni jalb qilish, hatto bir birlari bilan raqobat qilish imkoniyatini beradi.
Virtual korporatsiya - eng yangi tashkiliy shakllardan biri bo’lib, vaqtinchalik asosida tashkil qilinadigan, zamonaviy axborot tizimlari tomonidan resurslardan o’zaro foydalanish, xarajatlarni kamaytirish va bozor imkoniyatlarini kengaytirish maqsadida birlashtirilgan mustaqil kompaniyalar(etkazib beruvchilar, buyurtmachilar va hattoki sobiq raqiblar)ning tarmog’idan iborat bo’ladi. Virtual korporatsiyaning texnologik poydevorini axborot tarmoqlari tashkil qiladilar, ular “elektron” aloqalarda birlashish va epchil shakllikni amalga oshirishga yordam beradi.
Davlat boshqaruvi idoralari (DBI) bir necha darajalar bilan beriladilar:
markaziy hukumat – siyosiy jarayonlar natijasida tashkil qilingan yuridik shaxs, u qonunchilik, ijroiya va sud hokimiyatiga ega bo’ladi;
hokimiyat idoralari va mintaqalar boshqaruvi;
hokimiyatning mahalliy ijroiya idoralari.
Markaziy hukumat daromadlarining kuyidagi turlarini oladi: soliqlar, bojlar, qarz mablag’lari, xususiylashtirish, har xil jamg’armalar va boshqalardan olinadigan mablag’lar.
Notijorat muassasalar, (NTM) - bu iqtisodiy faoliyatning foyda olish maqsadini ko’zlamasdan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun tashkil qilinadigan sub’ektlaridir. NTM faoliyatining asosiy maqsadlari quyidagilar:
korporativ korxonalar, davlat boshqaruvi idoralari (DBI), xususiy shaxslarga jamoaviy xizmat ko’rsatish;
aholining ma’lum qatlamlarini ijtimoiy himoyalash.
Do'stlaringiz bilan baham: |
