3-mavzu: sug‘urta faoliyatini amalga oshirishning huquqiy asoslari va su’urta kompaniyalarining tashkiliy- huquqiy shakllari

Asosiy rag‘batlar: 

o‘z tajribasiga asoslangan sug‘urta mukofotlarini qabul qilib, risk 
guruhlarini nazorat qilish ustuvorliklarini qo‘lga kiritish; 

bevosita sug‘urtalovchining qo‘shimcha xarajatlarini to‘lamaslik; 
2
Qarang: Insurance: Principles and Practice. Compiled by David Bland, The Chartered Insurance Institute, Great Britain, 1993. 
Pg 22

---

13 

qayta sug‘urtalash kabi sug‘urta shartnomalar sonini ko‘paytirish, sug‘urta 
mukofotlarining yanada past umumiy sathiga erishish. demak ularni oddiy yoki 
bevosita sug‘urtalovchi talab qilgandan ko‘ra ularni pastroq narxlarda 
ramiylashtirish; 

soliqqa tortish rejimini qulay bo‘lgan hududlarda keptiv firmalarni tashkil 
qilish. 
Barcha bevosita sug‘urtalovchilar o‘zlarida ko‘p risklarning ma’lum ulushini 
qoldirib, pul mablag‘lari etishmasligi sababli qoplash iloji bo‘lmagan qismini qayta 
sug‘urtalaydi. To‘g‘ri yoki tijorat bozorida faoliyat olib borib, sug‘urtalovchi 
vositachi xizmatlar va bozor kon’yukturasining tadqiq qilinishi bilan bog‘liq 
xarajatlarni o‘z zimmasiga olishi lozim. Qayta sug‘urtalash bilan bog‘liq sof 
xarajatlar bevosita sug‘urta xarajatlariga nisbatan ancha past. Arzonroq bozorga 
kirib borish imkoniyatiga ega bo‘lib, qayta sug‘urtalash risklarning ma’lum qismini 
ushlab turib, keptiv firma bir guruh kompaniya o‘z-o‘zini sug‘urtalashda foyda 
keltirish mumkin. Keptiv firmaga to‘lanadigan sug‘urta mukofotlari korporativ soliq 
to‘langanda xarajatlar tarkibida odatda hisobga olinadi. Ammo AQSHda soliq 
ma’muriyat agar firma ta’sis kompaniyaning tashqarisida sug‘urtalashni olib 
bormasa sug‘urta mukofotini tan olmaydi. 
Bu o‘zaro fondlarni kelib chiqishiga sabab bo‘ldi. unda shu’ba keptiv 
jamiyatlar o‘rtasida «risklar almashinadi». 
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 16-bobi xususiy mulkka 
bag‘ishlangan bo‘lib, uning 207-moddasida «xususiy mulk huquqi shaxsning qonun 
hujjatlariga muvofiq tarzda qo‘lga kiritgan mol-mulkka egalik qilish, undan 
foydalanish va uni tasarruf etish huquqidir», deb ko‘rsatilgan. Sug‘urta tashkilotlari 
xususiy mulk shaklida ham tashkil etilishi mumkin. SHuningdek sug‘urta tashkiloti 
mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat shaklida ham tashkil 
etiladi. 
Mas’uliyati cheklangan jamiyat deganda bir yoki bir necha shaxs tomonidan 
ta’sis etilgan, ustav fondi ta’sis hujjatlari bilan belgilangan miqdorlarda ulushlarga 
bo‘lingan xo‘jalik jamiyati tushuniladi. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasining 
«Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida»gi 
Qonunining 3-moddasida alohida qayd etilgan. Mas’uliyati cheklangan jamiyatning 
ishtirokchilari uning majburiyatlari bo‘yicha javobgar bo‘lmaydilar va jamiyat 
faoliyati bilan bog‘liq zararlar uchun o‘zlari qo‘shgan hissalar qiymati doirasida 
javobgar bo‘ladilar. 
Biz yuqorida sug‘urta tashkiloti qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat shaklida ham 
barpo etilishi mumkin, deb ta’kidlagan edik. Bir yoki bir necha shaxs tomonidan 
ta’sis etilgan, ustav fondi ta’sis hujjatlari bilan belgilangan miqdorlardagi ulushlarga 
bo‘lingan xo‘jalik jamiyati qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat hisoblanadi. 
Yuridik va jismoniy shaxslar mas’uliyati cheklangan jamiyat shaklida tuzilgan 
sug‘urta tashkilotining ishtirokchilari bo‘ladi. Davlat hokimiyati va boshqaruv 
organlarining mansabdor shaxslari mas’uliyati cheklangan jamiyatning 
ishtirokchilari bo‘lishi mumkin emas.