3-мавзу: Ўсимликлар озиқланишида тупроклар таркибининг аҳамияти ва сингдириш қобилиятларининг ўрни

• Тупроқнинг қаттиқ фазаси. Тупроқнинг қаттиқ фазаси ўсимликлар учун асосий заҳира моддаларни тутади. Тупроқ қаттиқ фазасининг 90-99% ини минерал моддалар, фақатгина бир неча % ини органик моддалар ташкил қилади. Тупроқ қаттиқ фазасининг деярли яримини O, учдан бир қисмини Si, 10% дан кўпроғини Al ва Fe ташкил қилади, атиги 7%га яқини бошқа элементлар ҳиссасига тўғри келади. C, H, O, P, S тупроқнинг ҳам минерал ва ҳам органик қисми таркибида учрагани ҳолда, N фақат органик моддалар таркибига киради.
• Тупроқнинг минерал қисми. Тупроқнинг минерал қисми турли минералларнинг жуда майда заррачаларидан иборат. Хосил бўлишига кўра бирламчи ва иккиламчи тупроқ минераллари фарқланади. Бирламчи минералларга кварц, дала шпатлари, слюдалар, шох алдамаси ва пироксинлар киради. Улар тоғ жинсларининг емирилиши ва нураши натижасида тупроқ ҳосил қилувчи она жинс таркибига ўтади.
• Бу минераллар тупроқларда асосан қум (0,05-1,0 мм), чанг (0,001-0,5 мм), қисман ил (0,001 мм дан кичик) ва коллоид (0,25 мкм дан кичик) заррачалар ҳолида учрайди. Кимёвий жараёнлар ва микроорганизмларнинг ҳаёт фаолияти натижасида бирламчи минераллардан каолинит, монтмориллонит, гидрослюда каби иккиламчи минераллар ҳосил бўлади.

Tuproq eritmasining muhiti

Muhit	pН	N ionlari kontsentratsisi, g/l
Kuchli nordon	3-4	10-3 - 10-4
Nordon	4-5	10-4 - 10-5
Kuchsiz nordon	5-6	10-5 - 10-6
Mo’tadil	7	10-7
Kuchsiz ishqoriy	7-8	10-7 - 10-8
Ishqoriy	8-9	10-8 - 10-9
Kuchli ishqoriy	9-11	10-9 - 10-11