3-mavzu: Quyosh energetikasi

о

p

p

х

АМ



 ;                                    (3.1) 

bu yerda: r – atmosfera bosimi, Pa;   

              r

o

=1,013×10

5

 Pa – normal atmosfera bosimi; 

              h – gorizontga nisbatan Quyoshning balandlik burchagi, grad. 

        3.2-rasm  da  turli  xil  sharoitlarda  quyosh  nurlanish  intensivligining  spektrli  taqsimlanishi 

kо‘rsatilgan. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2-rasm: Quyosh nurlanish intensivligining spektr bо‘yicha taqsimlanishi: 1-spektr AM0; 2-

absolyut qora jism; 3-spektr AM1 4-spektr AM2 

0,2             0,8              1,4               2,0             2,6 

Tо‘lqin uzunligi, mkm 

2400 

 

 

 

1600

 

 

 

 

  800 

 

                                       

      0 

S

pe

ktr bо‘

yicha

 int

ensivl

igi

ning 

taksim

lanishi

,  Vt m

2

 mk

m

-1

 

  

1 

  2 

  3 

  

4 

---

 

        Yuqori egri chizig‘i AM0 Yer atmosferaning chegaradan tashqaridagi quyosh spektriga mos 

keladi (masalan, kosmik kemaning bortida), ya’ni havo massasi nolga teng bо‘lganda. U 5800 K 

temperaturadagi 

absolyut 

qora 

jismning 

nurlanish 

intensivligining 

taksimoti 

bilan 

approksimatsiyalanadi. AM1 va AM2 egri chiziqlar tegishlicha Quyosh zenitda va Quyosh bilan 

zenit  orasida  60°  bо‘lgan  hollarga  mos  keladigan  Yer  sirtidagi  quyosh  nurlanishning  spekral 

taksimotini  tasvirlaydi.  Bunda  nurlanishning  tо‘la  quvvati  tegishlicha  –  925  va  691  Vt/m

2

 

bо‘ladi. Yer sharoitida AM1,5 kattalik eng tavsifli bо‘lib hisoblanadi (Quyosh gorizotga nibatan 

45

o

  ostida).  Quyosh  nurlanishning  integralli  sirtki  zichligi  835  Vt/m

2

  bо‘lib  u  standart  sifatida 

qabul qilingan. 

        Optik darchasi sohasida yer atmosferasi quyosh nurlanish uchun eng shaffofli bо‘ladi (80% 

ga  yaqin  о‘tkazadi).  Uzoq  qisqa  tо‘lqinli  va  infraqizil  sohasidagi  nurlanish  atmosfera  bilan 

deyarli tо‘liq yutiladi. 

        Yashil о‘simliklar uchun quyosh energiyasi asosiy energiya manbai hisoblanadi: fotosintez 

natijada yashil massasi hosil bо‘ladi.  

        Quyosh radiatsiyasining Yer shari buylab taqsimlanishi va uning vaqt mobaynida о‘zgarishi 

sof astronomik omillar, ya’ni Yerning Quyosh atrofida aylanishi, orbita tekisligiga nisbatan Yer 

aylanish о‘qining og‘ishi va Yerning sutkalik aylanishi bilan aniqlanadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.3-rasm: A joyning φ kenglikni va ψ uzunlikni aniqlash sxemasi; 

V – quyosh vaqti bo‘yicha tush davrda sirtni yoritish sxemasi; 

  N va S – shimoliy va janubiy qutblar; 1 va 2 – ekvatorial va meridional tekisliklar; 

 3 va 4 – gorizontal va qabul qiluvchi yuzalar; O – Yer markazi; A – Yer sirtidagi nuqta;  

V va S – A nuqta va Grinvich uzunliklarga ega bo‘lgan ekvatordagi  nuqtalar;