3-mavzu: Qadimgi turkiy tilning fonetik xususiyatlari Reja

Download 493,67 Kb. bet 2/12 Sana 25.02.2023 Hajmi 493,67 Kb. #914455

Bog'liq
3-maruza.kunduzgi TT

Bu sahifa navigatsiya:

• Yig (yaxshi) yïğ- (yig‘moq) tik-(tikmoq) tïq- (tiqmoq) yal(yol) yïl (yil) O unlisi

at (ot) ab (ov) ar-(alda-) aš-(osh-) san (son)	ät (et, go‘sht) äb (uy) är (er) äš(esh) sän (sen)
adağ(oyoq) qağan (xoqon) anda (unda) apa (opa) qara (qora)

Ï unlisi lablanmagan, tor va orqa qator; Ï ham lablanmagan, tor, old qator. Bu ikki unli fonema hozirgi o‘zbek adabiy tili - singarmonizmsiz lahja va shevalarda ï ning oldinga siljishi natijasida konvergensiyaga uchragan, ya’ni bir fonema (i) ga aylangan. Ammo o‘zbek tilining singarmonizmli lahja va shevalari hamda boshqa turkiy tillarda o‘z holicha saqlangan. Masalan, qozoq, qirg‘iz va tatar tillari hamda o‘zbek tilining qipchoq shevalarida sïz-(chiz-) fe’li bilan siz olmoshi bir-biridan ï va i fonemalari tufayli farqlanadi. Qadimgi turkiy tilda ham orqa qator ï bilan old qator i ikki mustaqil fonemadir²:
Yig (yaxshi) yïğ- (yig‘moq)
tik-(tikmoq) tïq- (tiqmoq)
yal(yol) yïl (yil)

O unlisi lablangan, keng va orqa qator; ö ham lablangan, keng, lekin old qator. Bu ikki fonema ham hozirgi o‘zbek adabiy tili hamda singarmonizmsiz lahja va shevalarda o ning oldinga siljishi natijasida konvergensiyaga uchragan, ya’ni bir fonema (o) ga aylangan. Ammo boshqa turkiy tillar, o‘zbek tilining singarmonizmli lahja va shevalarida o bilan ö ikki mustaqil fonemadir. Masalan, mazkur til hamda lahjalarda ot (olov yoki o‘simlik) dan öt (tana a’zosi yoki o‘tmak fe’li) o, ö unlilari yordamida farq qiladi. Qadimgi turkiy tilda orqa qator o bilan old qator ö alohida fonema sanaladi:

Download 493,67 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: