3-мавзу. Пул маблағлари ва ҳисоб-китоблар ҳисоби Мавзу режаси

8. Турли дебиторлик ва кредиторлик қарзларни ҳисобга олиш 

---

Дебитор қарз ҳар доим бошқа ташкилотларнинг активларига қилинган даъво 
бўлиб ҳисобланади. Дебитор қарзи билан боғлиқ бўлган асосий бухгалтерия 
операциялари бўлиб тан олиш ва баҳолаш ҳисобланади.
Турли дебитор ва кредиторлар билан ҳисоб-китоблар қуйидаги ҳолларда 
вужудга келади:
- корхонанинг ўзидан ёки унинг меҳнат жамоаси аъзоларидан ижро 
варақаларига асосан пул ундириладиган бўлса;
- коммунал хизмати, турар жой ҳақи, турар жой бўлмаган хоналарни ижара 
ҳақлари бўйича;
- меҳнат жамоаси аъзоларининг буйруғи билан Халқ банки ва бошқа жойларга 
пул ўтказиш бўйича.
Даъволар ва корхонага етказилган моддий зарарларни ундириш бўйича ҳисоб-
китоблар 4860-«Даъволар бўйича олига доир счётлар», 4730-
«Ходимларнинг моддий зарарни қоплаш бўйича қарзлари» счётларида ҳисобга 
олинади. 
Бундан ташқари, турли дебиторлар таркибида молияланадиган ва 
оператив лизинглар бўйича олинадиган тўловлар, олинадиган фоизлар ва 
дивидендлар, роялти ва гонорар бўйича олинадиган счётлар ва бошқа 
шахсларнинг қарзлари (жорий қисми) ҳисобга олинади. Бу операцияларнинг 
ҳисоби 4800- «Турли дебиторлар қарзларини ҳисобга олувчи счётлар» счёти 
таркибидаги тегишли (4810, 4820, 4830, 4840,4850,4860 ва 4890) счётларда акс 
эттирилади. 
Корхонанинг турли кредиторлардан бўлган қарзлари таркибига: 

молияланадиган ва оператив лизинглари бўйича тўланадиган суммалар, 

тўланадиган фоизлар,

роялти ва гонорарлар бўйича қарзлар,

даъволар бўйича тўланадиган счётлар,

ҳисобдор шахслардан бўлган қарзлар

бошқа мажбуриятлар киради.
Бундай операцияларнинг ҳисоби 6900–«Турли кредиторларга бўлган 
мажбуриятларни ҳисобга олувчи счётлар» счёти таркибидаги тегишли (6910, 
6920, 6930, 6940, 6950, 6960, 6970 ва 6990) счётларда акс эттирилади. 
4000, 4100, 4300, 4610, 4800, 6100, 6300, 6500, 6600, ва 6900-счётлар бўйича 
аналитик ҳисоб 7-қайдномада юритилади. Бошқа счётлар бўйича ҳам шу шаклда 7-
қайднома юритилади. Ой охирида аналитик ҳисоб қайдномаи бўйича жами 
чиқарилиб кейинги ой бошига қолдиқ ёзилади.
Кредит оборотлари корреспондентланувчи счётлар доирасида 7-қайдномадан 
4000, 4100, 4300, 4700, 4800, 6100, 6400, 6900 ва бошқа счётларнинг кредити бўйича 
8 – журнал-ордерга ёзиб қўйилади.
4100, 4700 счётлар бўйича ёзувлар журнал-ордерда бир қаторда кўрсатилади, 
4800, 6900 – счётлар бўйича бир ойлиги жамлаб ёзилади. 4100, 6100, 6400 – счётлар 
бўйича синтетик ва аналитик ҳисоб бирга кўрсатилади.