3-mavzu. Populyatsiyalar va ekotizimlar ekologiyasi reja

EKOTIZIMLAR EKOLOGIYASI


Ekotizim
Wyomingdagi Yellowstone Milliy bog’iga tashrif buyurib siz u yerda xuddi ikki shakldagi bir xil dasht manzarani ko’rishingiz mumkin. Bizda o’tli dashtda bizonga ergashgan qushlar uning atrofidagi kasallik tarqatuvchi chigirtkalarni tutadi. Bu manzara dasht hududini bir qismidir. Ekotizim barcha turdagi organizmlar yashaydigan hudud, shuningdek uning ichiga hayot mavjud bo’lmagan hududlar ham kiradi. O’simliklar, bizon, qushlar va hashoratlar, shu dasht ekotizimida birgalikda yashaydi. Suv, harorat, quyosh nuri, havo, tuproq dasht ekotizimining jonsiz omillaridir.
Ekologik suksessiya

Agar uyingizdagi maysalar umuman o’rilmasa nima bo’lgan bo’lar edi.? Maysalar uzun bo’lib ketar edi va tez orada yaylov kabi ko’rinishga ega bo’lar edi. Keyinchalik hududga hayvon yoki shamol orqali kelib qolgan urug’lardan o’simliklar o’sa boshlaydi. Keyin esa daraxtlar unib chiqa boshlaydi. Aslida esa 20 yilda biror marta bo’lsa ham mayzalar o’to’rish mashinasida o’rilgan deb aytish qiyin. Ekologlar sizning maysazoringiz qaysi eko tizim turiga kirishi haqida aytib bera olishadi. Agar bu o’rmon bo’lganda edi, ular sizga bu yerda o’sayotgan daraxtlar turi hamda ular o’sishi uchun qancha vaqt talab qilishi haqida oldindan aytib bera olishar edi. Hududda yashaydigan turlardagi bosqichma –bosqich sodir bo’ladigan o’zgarishlar ularning uzluksizligi normalligini bildiradi. Ketma-ketlik dunyo bo’ylab turli joylarda turlicha sodir bo’ladi.

Asosiy suksessiya

Lava vulqonlar og’zidan otiladi va u yo’lida uchragan hamma narsalarni yo’q qila oladigan darajada juda qaynoq. U sovigandan so’ng esa toshdan iborat bo’lgan yerning bir shakliga kiradi. Bir kun kelib bu yerlar o’rmon yoki maysazorga aylanishini tasavvur qilish qiyin. Bu jarayon dastlab asosiy ketma-ketlik deb nomlangan o’simlik mavjud bo’lmagan joylardan boshlanadi. Bu jarayon uchib kelgan lishayniklar bilan birga boshlanadi. Bu turlar doimiy turlar deb ataladi qaysiki bir joyda doim yashovchi turlardir. Ular qurg’ochilikdan, yuqori haroratdan, sovuqdan va noqulay sharoitdan jon saqlab qolishadi va tez-tez tuproqqa aylanishadi.