|
Diniy manbalarda ta’lim-tarbiya ta’limotini rivojlantirilishi.
“Barchamizga malumki, din azaldan inson ma’naviyatining tarkibiy qismi sifatida
odamzodning yuksak ideali, haq va haqiqat, insof va adolat to‘g‘risidagi orzu armonlarini o‘zida
mujassam etgan, ularni barqaror qoidalar shaklida mustahkamlab kelayotgan g‘oya va qarashlarning
yaxlit bir tizimidir.
Ayniqsa, ko‘p asrlar mobaynida xalqimiz qalbidan chuqur joy olib hayot manosini anglash,
milliy ma’naviyatimiz va turmush tarzimizni, qadriyatlarimiz urf ananalarimizni bezavol saqlashda
muqaddas dinimiz qudratli omil bo‘lib kelayotganini alohida takidlashimiz joiz. Nega deganda,
insoniylik mehr-oqibat, halollik, oxiratini o‘ylab yashash, yaxshilik mehr-shafqat singari xalqimizga
mansub bo‘lgan fazilatlar aynan shu zaminda ildiz otadi va rivojlanadi”
Manbalar
Tarixiy davr
Tarixiy shart
sharoit
Pedagogika nazariyasini rivojlanishi
“Avesto”
kitobi
muqaddas
kitob
X-IX
asrlarda
yaratilgan 548-
629
yillar
Zardusht
tomonidan
takomillashtirilg
an
12
ming
xo‘kiz
terisiga
bitilgan Iskandar
Zulqarnay
Urug‘chilik,
kuldorlik, tuzum
milliy tarqoqlik.
O‘zaro kurashlar
......
“Avesto”ning tub mano mohiyatini belgilab
beradigan “Ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal”
degan tamoyilni oladigan bo‘lsak, unda
hozirgi zamon uchun ham ibratli bo‘lgan
saboqlar borligini ko‘rish mumkin. Ana
shunday fikrlar, yani ezgu niyat, so‘z va ish
birligini jamiyat g‘oyasining ustuvor g‘oyasi
sifatida
talqin
etish
bizning
bugungi
ma’naviy idealimiz bilan naqadar uzviy
bog‘liq, nechog‘lik mustahkam hayotiy
asosga ega ekani ayniqsa e’tiborlidir.
(I.A.Karimov)
“Avesto” zardo‘shtiylikning muqaddas kitobi
bo‘lishi bilan birga ilm-fan, hayotning barcha
sohalari
bo‘yicha
ancha
mukammal
malumotlar beradigan ulkan, eng ko‘hna
manba hisoblanadi.
(H.Homidov)
“Avesto” sof diniy kitob bo‘lmay balki
ijtimoiy, falsafiy, madaniy, adabiy tarixiy
qimmatga ham ega bo‘lgan nodir qomusiy
yodgorlik.
xalq og‘zaki ijodi, rivoyatlar, o‘sha davr
tarixi ifodalangan;
Shahar-qishloqlarini obod qilish bog‘i-rog‘lar
yaylovlarni ko‘paytirish;
Oilani o‘z uyini ulug‘lanishi
Ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal, komil inson
inson mezoni ekanligi;
Vatanparvarlik,
insonparvarlikning
ulug‘lanishi;
Halollik
rostguylik,
mehnatsevarlikning
ulug‘lanishi;
Yer-suv oziq ovqat va kiyimlarni toza tutish;
Yerni iflos qilganni “40 kamchi urish”;
Inson
yashaydigan
xonada
yuvinish
cho‘milish qadiyyan man etiladi;
Kunda bir necha marta jismoiny mashq
qilish;
Ko‘p bolali oilalarda davlat hisoidan nafaqa
to‘lash;
2-3 ta tuqqan ayolni mukofotlash;
Kasallanganda parxez, duo dori jarrohlik
yo‘llari bilan davolash;
Umuman olganda “Avesto” kabilar bilimlar
xazinasi sifatida ilmiy adabiy marifiy va
tarbiyaviy ahamiyatga molik qadimiy asardir.
Islomning
asosiy
qomusi
Milodiy VI-VII
asrlar
Islom dinini joriy
etishi
ko‘pgina
malakatlar
jumladan qadimgi
Movaraunnahr
xududini arablar
tomonidan ishg‘ol
etilishi.
Islomni
joriy
etish
bo‘yicha masjid
va
madrasalar
qurilishi.
«Qur’on»i Karimning Inson surasida
shunday deyilgan; “Biz insonga to‘g‘ri yo‘l
ko‘rsatib qo‘yganmiz. Xohlagancha shukr
keltiruvchi bo‘lsin yoki kufr keltiruvchi
bo‘lsin.” (3 oyat)
«Qur’on»ning
ko‘pchilik
oyatlarida
insonning ixtiyori o‘zi bilan bo‘lib u qilgan
yaxshi va yomon ishlariga ham o‘zi
javobgardir. “SHo‘ro” surasida esa “Sizlarga
biror mo‘sibat etsa, unga o‘z qo‘lingiz bilan
qilgan gunohingiz sababchidir”,deyiladi.
(30-oyat). “Fussiliyat-Mufassal bayon qiligan
sura” deb ataladi. Ushbu surada “Kim biror
yaxshi amal qilsa, o‘zi uchundir. Kim
yomonlik qilsa, o‘z ziyoniga qilur” (46 -
oyat) deyiladi.
“«Qur’on»i Karimda” kelajak avlodini
doimo yaxshi yo‘lga yo‘nalishini, uni o‘z
ixtiyoriga qo‘yib berish mumkinligini ko‘rib
turibmiz.
“«Qur’on» da har bir inson borligidan
g‘urulanmog‘i
lozim,
lekin
o‘zidagi
sifatlardan g‘ururlanmaslik kerak, deyiladi.
Tavba
qilish
insonni
yaxshi
ishlarga
yetklaydi. Bunga muomala so‘zlashish odobi,
saxiylik,
ifffat,
sabrlilik,
kamtarlik,
hamjihatlik
kabi
ulug‘
fazilatlar
mujassamlanadi.
Islomda
sabr
axloqiy
fazilatlardan biri bo‘lib insonning ruhiy
tayanchidir. Sabrli kishi qiyinchiliklani sabot
bilan yengadi. Sabr barcha fazilatlarning
onasidir. Chunki u inson qalbini ezgulik sari
yo‘llaydi. Har bir fazilat sabrga muhtojdir.
Abu Abdullox
ibn-al
Buxoriyning
xadislarida
810-870
Islom ta’limi to‘la
joriy
etilishi
Movaraunnahrda
alohida
davlatning tarkib
topishi
islom
ta’limotining
mamlakatning
mafkurasiga
aylanishi
1.
600
mingga
yakin
hadis
to‘plagan. U zodning “Al-Jome
as-Sahih” (“Ishonchli to‘plam”),
“Al-adab
al-Mufrat”
(“Adab
durdonlari”), “AtTarix as-Saxir”),
(“Katta
tarix”),
“Al-Qiroatu-
xalfa-al-Imom”, (“Imom ortidan
turib o‘qish”) kabi asarlari
maqjud. Imom Buxoriyning “Al-
Jome as-Sahih” kitobi ma’naviy
qadriyatlarimizni
tiklashda,
kishilarda axloq-odob, halollik,
rostgo‘ylik,
poklik
singari
fazilatlarni
shakllantirish
va
mustahkamlashda
muhim
ahamiyatga egadir.
2.
“Al-Adab Al-Mufrat” (“Adab
durdonalari”) da ta’lim Imom
Buxoriy o‘zining bu nodir asarida
payg‘anbarimiz
Muhammad
alayhisalom aytgan eng sara
xadislarini to‘plashga muyassar
bo‘ldilar.
Bu
asarda:
bola
tarbiyasi, ota-ona va farzand
burchi.
3.
-er o‘zi ovqatlanganda xotinini
ham ovqatlantirish, o‘zi yangi
kiyim kiyib olsa, unga ham olib
kiydirish,
haqorat
qilib
so‘kmaslik, arazlashganda uzoqqa
ketmasdan
faqat
bo‘lak
yotishlugidir;
4.
- otaga itoat qilish – tangriga
itoat qilishdir. Uning oldida
gunoh
qilish-tangri
oldida
gunohkor bo‘lish bilan barobar.
5.
- kimning oldiga uzulib ketgan
birodari uzr so‘rab kelsa, u hoh-
xaq bo‘lsin uzrini qabul etsin.
Agar qabul etmasa, jannatdan
Qavsar
havzasining
suvidan
mahrum bo‘lur.
6.
Ilm va bilimdonlik
7.
-ilmning
ofati
–
esdan
chiqarmoqlik va ilmga rag‘bati
bo‘lmagan kishilarga o‘rgatib, uni
zoye ketkizmoqlikdir;
8.
O‘zimdan
keyin
qoldirgan
ummatlarim uchun uch narsadan
qo‘rqaman;
9.
Nafsu havoga berilib, yo‘ldan
ozishidan;
10.
Nafsoniy va shahvoniy hissiyotga
berilib ketishdan;
11.
Ilm marifatga ega bo‘la turib,
g‘ofillarning ishini tutishidan.
Garchi Xitoyda bo‘lsa ham, ilmga
ntilinglar. Chunki ilm olishga
harakat qilish har bir mo‘minga
farzdir;
Muhammad
at-Termiziy
824-892
Islom ta’limi to‘la
joriy
etilishi
Movaraunnahrda
alohida
davlatning tarkib
topishi
islom
ta’limotining
mamlakatning
mafkurasiga
aylanishi
Termiziy o‘zining “Sunan” kitobida
- Xayrli va yaxshi ishlar qilishga davat
etishining va zulmdan qaydarishining-sening
sadaqang
- ikki narsa borki: ko‘pchilik ularni qadriga
yetmaydi: biri-sog‘lik, ikkinchisi – bo‘sh vaqt
Do'stlaringiz bilan baham: |
