3-Мавзу: Онтогенезнинг илк босқичларида психик ривожланиш хусусиятлари

3-Мавзу:Онтогенезнинг илк босқичларида психик ривожланиш хусусиятлари

3.1.Перинатал ва чақалоқлик даврларида психик ривожланиш хусусиятлари.

3.2.Гўдаклик даврида психик ривожланиш хусусиятлари.

3.3.Илк болалик даврида психик ривожланиш хусусиятлари.

Перинатал (грекча peri – атрофида, яқинида; natus – туғилиш) давр – одам ҳаётининг ҳомила, туғриқ ва туғилгандан кейинги илк кунлари.

• Перинатал (грекча peri – атрофида, яқинида; natus – туғилиш) давр – одам ҳаётининг ҳомила, туғриқ ва туғилгандан кейинги илк кунлари.

1-триместр якунига келганда ривожланган хусусиятлар (сезувчанликнинг шаклланиши)

1-триместр якунига келганда ҳомиланинг кўриниши (11 ҳафталик ҳомила тасвири)

5-ҳафтада бош миянинг асосий таркибий қисмлари шакллана бошлайди 6-ҳафтадан вестибуляр аппарат шакллана бошлайди 7,5 ҳафтада лаб атрофидаги терига, 8 ҳафтада бутун танага бўлган таъсирни сезиш ва унга жавоб қайтариш хусусияти шаклланади 10 ҳафтада оғизни оча олиш, 10,5 ҳафтада қўл бармоқларини бука олиш кузатилади 11-12 ҳафтада ушлаб олиш, 13 ҳафтада сўриш рефлекси, бармоқни оғизга солиш хусусияти шаклланади

Перинатал даврнинг биринчи триместрида психик ривожланиш хусусиятлари

2-триместр якунига келганда ривожланган хусусиятлар (онанинг ҳиссий ҳолатини ҳис этиш)	2-триместр якунига келганда ҳомиланинг кўриниши (24 ҳафталик ҳомила тасвири)
14-ҳафтада таъм билиш, тактил , пропреорецептив, вестибуляр сезги тўлиқ шаклланади 16-ҳафтадан товушга ҳаракат билан жавоб қайтариш хусусияти вужудга келади 18 ҳафтада бола юзига қўлини теккизиши, ёқимсиз товушларни эшитганда юзини қўли билан беркитиши кузатилади 22 ҳафтадан онадаги салбий ёки ижобий кечинмаларга ҳаракат фаоллигини ўзгартириб жавоб қайтариш хусусияти қайд этилади

Перинатал даврнинг иккинчи триместрида психик ривожланиш хусусиятлари
Перинатал даврнинг учинчи триместрида психик ривожланиш хусусиятлари

3-триместр якунига келганда ривожланган хусусиятлар (нерв тизими индивидуал сифатлари)	3-триместр якунига келганда ҳомиланинг кўриниши (40 ҳафталик ҳомила тасвири)
25-ҳафтада қўли билан оёғини ушлаб олиши мумкин, қўлини мушт қила олади 28-ҳафтада кўзларини очади, сўриш ва ютишни ўрганади 30 ҳафтада кўзи билан ёруғлик манбасини кузата олиш қобилияти шаклланади перинатал даврнинг охирги ҳафталарида муайян турдаги товуш ва таъмга нисбатан маъқул кўриш хусусияти шаклланади 38 ҳафтага келиб яшаш учун керак 70 га яқин рефлектор ҳаракатлар шаклланган бўлади

Туғилиш даври – инсон ҳаётидаги илк психик инқироз давридир

Нима учун?

• Ҳаётнинг бола учун одатий бўлган муҳитдан бутунлай фарқли муҳитда давом эттирила бошланиши.
• Янгича шароитда яшаш учун зарур хулқ-атвор шаклларинининг ҳали шаклланмаганлиги.

А.Слейтер (7 соатлик чақалоқлар билан тажриба)

41 секунд/20 секунд
41 секунд

1 ҳафталик чақалоқлар билан тажриба (Италия. Umilta, 1996)

2 марта кўп вақт тикилиб туриш ҳолати
Гўдаклик даврида (тахминан 2 ойдан 1 ёшгача) психик ривожланишнинг айрим муҳим хусусиятлари

• Катталар билан бевосита эмоционал мулоқот етакчи фаолиятга айланади
• Бирор нарсада диққатни жамлаб туриш вақти узаяди, хотиранинг барча генетик шакллари, идрокнинг ҳамма хусусиятлари таркиб топади, кўргазмали-ҳаракат тафаккури шаклланади
• 5 ойда илк аввалдан ўйланган, аниқ йўналтирилган ҳаракат – ушлаб олишга уриниш шаклланади
• 6-6.5 ойда сўз буюм билан боғланди, яъни ҳар бир сўз қайсидир буюмга нисбатан қўлланиши тушунила бошланади
• 7-8 ойда эркак ва аёлларга нисбатан ҳар хил реакциянинг шаклланиши кузатилади
• 1 йил охрига келиб онаси ҳафа бўлганда уни овутишга қаратилган ҳаракатга ўхшаш ҳаракатлар кузатилади
• Тахминан 9 ойларда тик туриб юришга уриниш бошланиб, бу ҳодиса 1 ёш инқирози яқинлашаётгани ва гўдаклик даври тугаётганини кўрсатади

Гарри Харлоу тажрибасидан фотосурат

Илк болалик даврида психик ривожланишнинг айрим муҳим хусусиятлари

• Манипулятив-предметли фаолият, яъни нарса-буюмлар билан ҳар хил амаллар бажаришга қаратилган ҳаракатлар етакчи фаолиятга айланади
• Нарса-буюмлар билан бажариладиган тартибсиз ҳаракатлар ўрнига уларни ўз вазифасига кўра ишлатиш хусусияти шаклланади
• 2-йилнинг охирига келиб, бола бир неча ҳафта олдиин кўрган нарсасини эслай олишга қодир бўлади, унда солиштириш, умумлаштириш каби тафаккур аперациялари ривож топади
• Нутқнинг ривожланиши учун сензитив давр юзага келади (айниқса 1.5 ёшдан кейин бола мулоқотда ташаббускорлиги билан ажрала бошлайди)
• Ўзини ўзи англаш ривожланади (тахминан 1.5 да болада ўз жинси ҳақидаги илк тасаввурлар шаклланади, 18 ойда бировнинг ёрдамисиз кўзгуда ўз аксини таний бошлайди, 2 ёшда эгалик ҳисси юзага келади, тахминан 3 ёшда “Мен” тушунчаси ўзлаштирилади

Конрад Лоренц
(1973 йил Нобель мукофоти совриндори) тажрибасидан фотосурат