3-mavzu: nutq uslublari va ularning xususiyatlari reja

Ilmiy uslub
fanning turli sohalariga aloqador so‘z va terminlarni qo‘llashi, 
bayonning ko‘proq mantiqiy dalillarga suyanishi va daliliy ma’lumotlar asosida 
chiqarilgan ilmiy xulosalarga (qoidalar, ta’riflarga) boy bo‘lishi bilan boshqa 
uslublardan farqlanadi. Ilmiy uslubda tabiat va jamiyat hodisalari aniq qoidalar, 
formulalar asosida ifodalanadi. Ilmiy uslubda har bir fanning o‘ziga xos 
atamalaridan foydalaniladi, unda to‘liqsiz gaplar, ko‘chma ma’noli so‘zlar, so‘z-
gaplar, dialogik nutq turlari qo‘llanilmaydi. Aksincha, sabab-maqsad, natija-
qiyoslash, miqdor-daraja, o‘rin-payt ma’nolarini, ob’ektni, belgi-holatni ifodalovchi 
sodda va qo‘shma gaplardan keng foydalaniladi.
Ilmiy uslubning sof ilmiy, ilmiy-uslubiy va ilmiy-ommabop yo‘nalishlari 
bor. Sof ilmiy uslubda ilmiy maqolalar, tezislar, ilmiy tadqiqot ishlari – 
dissertatsiyalar; ilmiy-uslubiy yo‘nalishda fan va texnikaning turli tarmoqlariga doir 
ilmiy asarlar, darsliklar; ilmiy-ommabop uslubda keng xalq ommasiga 
mo‘ljallangan risolalar, izohli, imlo va tarjima lug‘atlari yoziladi. Til birliklarining 
fan sohasida, ilmiy bayon jarayonida ishlatilishi mazkur uslubning shakllanishiga 
asos bo‘ladi. Ilmiy tafakkur fikrlashning o‘ziga xos usuli ekanligi, obyektiv borliqni 
idrok etishda faqatgina dalil va faktlarga tayanish, fikriy izchillik kabi 
ekstralingvistik omillar ham nutqning ushbu turining shakllanishida, binobarin, 
nutqiy me’yorning o‘ziga xos turining yuzaga kelishida muhim omil 
sanaladi.Yuqorida bu kabi xususiyatlarning mushtarakligi bilan ilmiy uslub rasmiy
uslubga yaqinligi aytib o‘tilgan edi. 

---

Ilmiy uslubning janr xususiyatlari ham keng. Monografiya, risola, darslik, 
o‘quv qo‘llanmasi, o‘quv-metodik qo‘llanma, dastur, ma’ruza matnlari, taqriz va 
referat singarilar uning ana shu janr ko‘rinishlari hisoblanadi. Garchi ularning har 
birining bayon usuli va uslubi ma’lum darajada bir-birlaridan farq qilsa-da, til 
birliklaridan foydalanish me’yoriga ko‘ra umumiylikni tashkil etadi.