3-mavzu: Normal va nuqsonli rivojlanishning umumiy va o`ziga xos qonuniyatlari

Labdagi nuksonlar

Tovushlarni tugri talaffuz etishda lablar xam aktiv ishtirok etadi.
1. Labning tugma ikki bulinganligi lablangan barcha tovushlarini notugri talaffuz etilishiga olib keladi.
2. Lablarning upka, kaltaligi natijasida ogiz tulik yopilmaydi, lablangan tovushlar notugri talaffuz etiladi.
3. Lablarning xaddan tashkari kalin bulishi tufayli ular kamxarakat buladi va barcha lablangan tovushlar notugri talaffuz etiladi.
4. Yukorigi labni kaltaligi va pastki labning kalinligi xam talaffuzga ma`lum darajada ta`sir etadi.
Tanglaydagi nuksonlar.
Tanglay ikki kismdan iborat: kattik va yumshok tanglaylardan. Kattik taglay tanglayning oldingi, xarakatda bulmaydigan passiv kismi. Yumshok tanglay-tanglay pardasi tanglayning orka, xarakatchang, aktiv kismidir.
Tanglay tuzilishida kuyidagi kamchiliklar kuzatiladi:
1. Tanglay yoriklari tufayli ogiz va burun bushliklari orasi ochik buladi va natijada barcha tovushlar mankalanib aytiladi, rinolaliya kabi tovushlar talaffuzidagi nukson kuzatiladi.
2. Yumshok tanglayning kalta, kamxarakat bulishi natijasida xavo okimi burun bushligiga utib ketadi va barcha tovushlar burunli m,n tovushlari kabi talaffuz etiladi.
3. Tanglayning xaddan tashkari baland, tor bulishi tufayli til va tanglayning birikishi natijasida xosil buladigan masalan, r,l, kabi tovushlar notugri talaffuz etiladi.
4. Tanglayning xaddan tashkari past, yassi bulishi tufayli ogiz bushligi uzining rezonatorlik funktsiyasini, ya`ni ovoz kuchaytirgichi vazifasini tulik bajara olmaydi.
Burun bushligida va xalkumda kuzatiladigan nuksonlar.
Ogiz va burun bushliklari nutkning rezonatrolik fuktsiyasini bajaradilar. Yumshok tanglayni tashirish bilan xavo okimi burun bushligiga utadi. Xavo okimi burun bushligidan utish natijasida ovoz kuchayadi va ma`lum tusga tembrga kiradi. Burun bushligi va xalkumda turli xil shishilarning xosil bulishi, burun tusigining xaddan tashkari kiyshayib ketishi, bodomcha bezlarning shishi, allergik xolat, xronik tumov va boshkalari xam mankalanib gapirishga (yopik rinolaliyaga) olib kelishi mumkin.
Jag va tishlar tuzilishdagi nuksonlar.
Ogiz bushligining kengayishi yoki torayishi pastki jagning xarakatiga boglik. Unli tovushlar talaffuzida pastki jag tushiriladi.
Jag defektlariga progeniya, prognatiya, oldingi ochik, yon ochik prikus, ya`ni yukori va pastki jaglarning jipslashuvida tishlarning xolati. Progeniya (grekcha – oldinda, -iyak) – pastki oldiga chikib turishi natijsida tishlarni bir-biriga tegmasligi. Prognatiya (grekcha – oldinga-jag) yukori jagning oldinga keskin chikib turishi natijasida tishlarni bir – biriga tegmasligi. Bu turdagi nuksonlar tufayli talaffuz vaktida tovushlar masalan tishlar orasidan sirgalib chikishi urniga, tusikka uchramay chikadi. Tishlarning siyrak, kiyshik bulishi xam talaffuzga ta`sir kursatishi mumkin. Bunday xollarda xavo okimi tishlar orasidan chikib, tovushlar xushtak aralash talaffuz etiladi.

1 1.Павлов И.П. Асарлар т´плами,111т, 2-китоб 1961,323 бет