3-Mavzu: Metallarni kesish jarayoni to’g’risida umumiy ma’lumot. Reja: Kesib ishlash usullarining mashinasozlikda tutgan orni

Kesish jarayonining asosiy elementlari.

Metall kesish dastgohlarida detallar ishlashda detal va asbob bir-biriga nisbatan siljiydi, bu siljish (harakat) asosiy harakat, boshqacha aytganda, kesish harakati bilan yordamchi harakat yoki surish harakatiga bo’linadi.

Kesish jarayonining sodir bo’lishiga olib keladigan harakat asosiy harakat eki kesish harakati deb ataladi.
Asosiy harakat tokarlik dastgohida detalning o’z o’qi atrofida aylanishidan, parmalash dastgohida parmaning aylanishidan, frezalash dastgohida frezaning aylanishidan, ko’ndalang-randalash dastgohlarida esa polzunning ilgarilama-qaytar harakatidan iborat.
Asbobning yunilayotgan materialga botib kirishini ta’minlovchi harakat yordamchi harakat yoki surish harakati deb ataladi.
Tokarlik dastgohida surish harakati keskichning yunilayotgan detal bo’ylab siljishidan, parmalash dastgohlarida-parmaning o’z o’qi bo’ylab surilishidan, frezalash dastgohlarida esa yunilayotgan detalning aylanuvchi freza tomon surilishidan iborat.
Detal yunilayotgan yuzasining asbob kesuvchi qirrasiga nisbatan asosiy harakat yo’nalishida vaqt birligi ichida o’tgan yo’li uzunligi kesish tezligi deyiladi (3.15-shakl).



3.15. – shakl. qirindi elementlari

Kesish tezligi minutiga metr hisobida o’lchanadi va V harfi bilan belgilanadi. Detalning yoki kesuvchi asbobning millimetr bilan ifodalangan diametri D ga va mino’tiga aylanishlar soni n ga qarab, kesish tezligi quyidagi tenglamadan topiladi.

Vqπ· D ·n g’1000 mg’min (3.1)

Harakat ilgarilama qaytar bo’lganda to’g’ri va teskari yurishning o’rtacha tezligi quyidagi tenglamadan aniqlanadi:

V_urtq2·N·n g’1000 mg’min (3.2)
bu erda N-yurish uzunligi, mm ; n - mino’tiga qo’sh yurishlar soni. Agar teskari yurish tezligi to’g’ri yurish tezligiga teng bo’lsa, V_urt tezlik kesish tezligining o’zi bo’ladi.
Keskichning detal bir marta aylanganda yordamchi harakat yo’nalishida surilish oralig’i surish deb ataladi va S harfi bilan belgilanadi. Shpindelning bir marta aylanishiga to’g’ri kelgan surish So bilan belgilanadi va mm hisobida o’lchanadi.
Kesuvchi asbob bir marta o’tishida zagotovkadan kesib oladigan metall qatlamining qalinligi kesish chuqurligi deb ataladi va t harfi bilan belgilanadi.
Tokarlik dastgohida bo’ylama yo’nishda kesish chuqurligi detalning keskich bir marta o’tishida yunilishidan oldingi va yunilgandan keyingi diametrlari ayirmasidan iborat bo’lib, quyidagi formuladan topiladi:
tqD-dg’22 mm (3.3)
bu erda D - zagotovkaning yo’nishdan oldingi diametri, mm;
d - detalning yunilgandan keyingi diametri, mm.
Yunilayotgan va yunilgan yuzalar orasida kesish yuzasi bo’ylab o’lchanayotgan masofa qirindi eni deyiladi va b harfi bilan belgilanadi.
qirindining eniga perpendikulyar bo’lib, kesish yuzalarining ketma-ket ikki vaziyati orasida o’lchangan masofa qirindining kalinligi deb ataladi va a harfi bilan belgilanadi.
Kesishning bu elementlari plandagi asosiy burchakka bog’liqdir. Kℓr (3.15-shaklga qarang) uchburchakdan surish So bilan qirindi qalinligi a orasidagi bog’lanishni aniqlash mumkin:
aq So. sinφ mm, (3.4)
Kℓh uchburchakdan esa kesish chuko’rligi t bilan qirindining eni b orasidagi bog’lanish topiladi:
bq tg’sinφ mm. (3.5)
Bu bog’lanishlar oldingi burchak va asosiy kesuvchi qirraning qiyalik burchagi nolga teng, keskich uchi esa markazlar o’qiga to’g’ri qilib o’rnatilgan hol uchun to’g’ridir.
Plandagi asosiy burchakning ortishi bilan qirindining qalinligi ortadi, eni esa kamayadi. φq90° bo’lganda qirindining kalinligi So ga, qirindining eni esa kesish chuko’rligi t ga teng bo’ladi.
qirindi ko’ndalang kesimining yuzi f kesish chuqurligi bilan surish orasidagi yoki qirindining qalinligi bilan qirindi eni orasidagi ko’paytmaga teng:

f q t •So q a•b mm (3.6)

Vaqt birligi ichida (bir mino’tda) kesib olinadigan metall hajmi kesish tezligi V, kesish chuqurligi 1; va surish So ga bog’lik bo’lib, taqriban quyidagi formuladan topiladi.
Qq V•t • So sm³g’min. (3.7)