3-mavzu. Jahon dinlari: buddizm va xristianlik reja

Xristianlikning vujudga kelishi, ta’limoti. 
Xristianlik jahon dinlaridan biri bo‘lib, eramiz 1-asrining 2-yarmida Rim imperiyasining 
Sharqiy viloyatlarida ko‘p xudolik dinlari o‘rniga qullar va mazlum elatlarning dini sifatida yakka 
xudolik (monoteistik) tarzda shakllangan. Xristianlik Falastin va O‘rta Er dengizi yahudiylari 
dinlari doirasida vujudga kelgan va o‘nlab yillardan keyin esa boshqa, asosan geografik jihatdan 
qaralganda Rim imperiyasi bilan bog‘liq yoki uning siyosiy va madaniy ta’sirida bo‘lgan xalqlar 
orasida tarqalgan. Yangi va eng yangi tarix davrlarida u mustamlakachilik siyosati va missionerlik 
natijasida Evropadan tashqariga ham tarqalgan. Xristianlik Evropa, Amerika, Avstraliya hamda 
qisman Afrika va Osiyo qit’alariga tarqalib dunyo xalqlarining deyarli uchdan birini (2 milliardini) 
tashkil etadi. 
Xristianlik vujudga kelishini Bibliyaning xabar berishicha, Iisus Xristos faoliyati bilan 
bog‘lab tushuntiriladi.
Xristianlikning vujudga kelishida Sharq dinlarining ham ta’siri bo‘lgan. Jumladan, 
misrliklarning Osiris va Isida, eronliklarning Mitra, yahudiylikning Muso haqidagi rivoyatlari, 
oxirat to‘g‘risida hikoya qiluvchi har xil rivoyatlar ham xristianlik ta’limotiga kiritilgan. 
Xristianlikdagi odam-xudo to‘g‘risidagi tushunchani ishlab chiqishda yagona imperiyaga 
birlashgan Rim imperatorlarining yakka Xudolik to‘g‘risidagi ichki siyosati ham katta ta’sir 
ko‘rsatgan.
Lekin shakllanayotgan xristian mafkurasi asosida birinchi galda iudaizm monoteizmining 
"qadimgi axdnoma" kitobiga kirgan barcha "muqaddas g‘oyalar", ya’ni Yerni Xudo yaratganligi, 
o‘simlik va
hayvonot dunyosining vujudga kelishi, insonning yaratilishi, uning tili, axloqi, huquki, 
oxirat rohatlari haqidagi g‘oyalar katta rol’ o‘ynagan. 
1947 yili O‘lik dengiz qirg‘og‘idagi qumron yaqinida qadimgi qo‘l yozmalar topilgan edi. 
Bular hukmron jamoaning diniy ta’limotlari - iudaizm va xristianlik o‘rtasidagi oraliq butunni 
tashkil kilganligani ko‘rsatmokda. 
Shunday qilib, xristianlik Rim imperiyasida yashagan ko‘pchilik elatlarning dinlari, 
rivoyatlari, urf-odatlari asosida tashkil topgan. Bu din dastlab qullar, ezilgan kambag‘allarning 
talablarini, "xaloskorlik" g‘oyalarini o‘ziga singdirgan holda din sifatida vujudga kelgan. 

---

Keyinchalik uning ijtimoiy, diniy strukturasi o‘zgarishi bilan hukmron tabaqalar qo‘lida mazlum 
xalqlarni ekspluatatsiya qilishning g‘oyaviy quroliga aylangan. 
O‘sha davrda jamiyatda yuzaga kelgan hukmron doiralar bilan mazlum xalklar o‘rtasidagi 
ziddiyatni yumshatishga xizmat qilishi mumkin bo‘lgan xristianlikdagi diniy g‘oyalarni xisobga 
olgan imperator Konstantin 324 yili bu dinni davlat dini deb e’lon qilgan. 325 yilda uning 
ko‘rsatmasi bilan Nikey soborida xristianlarning birinchi yig‘ini bo‘lib o‘tgan. Unda episkoplar va 
ilohiyotchilar xristianlikning asosiy aqidalarini tasdiqlab, cherkov tashkilotini takomillashgan 
holga keltirganlar. 
Shundan buyon, davrlar o‘tishi bilan xristianlik butun Yevropa, Shimoliy va Janubiy 
Amerika, Afrika, Avstraliya qit’alariga yoyilgan. Keyinchalik Markaziy Osiyo respublikalari 
xududlariga ham qisman etib kelgan jahon dinidir. 
Xristianlikning muqaddas diniy yozuvi - Bibliyaning ikkinchi qismi - "Yangi ahdnoma" 
bo‘lib, u eramizning I-II asrlarida grek tilida yaratilgan. 
Bibliyaning xristianlik paydo bo‘lmasdan avval yaratilgad birinchi qismi "qadimiy 
ahdnoma" deb atalib, u iudaizmning muqaddas 
yozuvi 
hisoblanadi. Bibliyaning ikkinchi qismi - 
"Yanga ahdnoma" deb atalib, u xristianlikning muqaddas yozuvi deb hisoblanadi. 
"Yangi ahdnoma" 27 kitob (bob) dan tashkil topgan. Uning tarkibiga 4 ta "Injil" (Evangilie, 
ya’ni Xushxabar), havoriylarning (Iso shogirdlari, xristianlikning dastlabki tartibotlari) amallari, 
21 risola va Ioanning "Vaqiynomasi" kiritilgan. 
Xristianlik