3-мавзу: ижтиҳод ва мазҳаблар режа: Ижтиҳод тушунчаси ва турлари

§ 3. Моликий фиқҳ мактаби 
Моликий мазҳаб асосчиси, имом Абу Абдуллоҳҳ Молик ибн Анас ибн 
Молик ибн Аби Омир ал-Асбаҳий ҳижрий 93-санада таваллуд топган. У 
3
Умумий фойдаланишдан келиб чиқадиган ҳақ-ҳуқуқ; бировнинг мулкидан фойдаланиш ҳуқуқи, мажбурият 
ёки фойдаланиш 

---

кишининг онаси фозила, оқила аёл бўлган. Имом Молик онаси таъсири 
остида ёшлик давриданоқ илмга қаттиқ берилган. 
У кишининг зеҳни фасоҳати кучли бўлган. Қуръони каримни тўлиқ ёд 
олган. Имом Молик ҳадис илмининг ислом оламидаги етук олимларидан 
бўлган. У киши ўз замонасининг кўзга кўринган уламоларидан дарс олган ва 
дарс берган. Ихлос ва эътиқод билан қилинган ҳаракатлар самараси ўлароқ, 
имом Молик ўз даврининг етук алломаси бўлиб етишди ва имом Авзоъий, 
имом Шофиъий, Яҳё ибн Саъийд каби алломаларга устозлик қилди. 
Имом Моликнинг ўзига хос табиати у киши Мадинаи Мунавварадан 
бошқа ёққа чиқишни ёқтирмас эдилар. Ҳатто, халифа Мансур илтимос қилиб, 
Ироққа келишларини сўраганда ҳам, рози бўлмаган. У киши Мадинаи 
Мунаввара ичида доимо пиёда юрар Муҳаммад (а.с.)нинг жуссалари 
кўмилган шаҳарда улов минмайман, дер эди. 
Имом Молик муҳаддис сифатида ҳадис айтмоқчи бўлса, аввал таҳорат 
қилар, ўриндиққа яхшилаб жойлашиб олиб, соқолларини тартибга келтирар 
ва виқору ҳайбат билан ўтириб ҳадис айтишни бошлар эди. У кишидан 
“Нима учун бундай қиласиз?” деб сўрашса, “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи 
васалламнинг ҳадисларини улуғлашни яхши кўраман”, деган жавобни берар 
эди. 
Имом Моликнинг ўша даврдаги Ислом оламидаги шуҳрати, у кишининг 
Ислом оламидаги шон-шуҳрати ўша давр ҳукмдорларининг тинчини бузар, 
ҳадикларини оширар эди. Буни яхши билган чақимчи ва иғвогарлар турли 
бўҳтонлар тўқишарди. Улар, имом Молик сизларнинг мулкингизга норози, 
шунинг учун фалон масалада ундоқ деди, пистонида бундоқ деди, деб у 
кишининг диний фатволарини сиёсатга йўйишар эдилар. 
Шундай иғволар оқибатида, ўша пайтдаги халифа Мансурнинг амакиси, 
Жаъфар ибн Сулаймон имом Моликни жазолашга фармон берди. У 
кишининг кийимларини ечиб, кейин қамчилаб уришди. Қўлларидан тортиб, 
куракларини чиқаришди. Бу ҳодиса зудлик билан Ислом оламига тарқалди. 
Ҳамма норози бўлди. Африкадаги диёрлар халифаликка очиқ қарши 
чиқдилар ва имом Молик мазҳабларини расман қабул қилганликларини 
эълон қилдилар. Вазият шу даражага ўзгардики, ўша пайтда аббосийлар 
ҳукмига қарши қуролли кураш олиб бораётган Муҳаммад Нафсузакий 
бошлиқ ҳаракат ҳукмдорлар учун имом Молик хатари олдида ҳеч нарса 
бўлмай қолди. 
Буни яхши англаган халифа Мансур волий Жаъфар ибн Сулаймонни 
ишдан бўшатди ва пойтахтга олиб бориб жазолади. 
Сўнгра, халифа Мансур имом Моликни пойтахтга чақирди. Ҳаж вақтида 
келиб халифа Мансур шунчалик ёлбориб, иззат икром кўрсатдики, имом 
Молик ноилож қолиб, хатони кечирганларини, Мансур илмли, фазлли одам 
эканини кишиларга айтишга мажбур бўлди. 
Имом Молик ҳижрий 179-санада Мадинада вафот этди. Имом 
Моликнинг ҳам ҳадисда, ҳам фиқҳда пешқадамлиги Ислом оламида янги бир 
мазҳабни шаклланишида муҳим рол ўйнади. 

---

Имом Молик мазҳабининг асоси у киши яратган “Муватто” асарида ўз 
ифодасини топган. Бу мазҳабнинг IX-X асрларда кенг миқёсда ёйилишида 
Андалус мусулмон давлати муҳим рол ўйнади. Моликиййа мазҳабидаги 
мўтабар манбаларнинг аксари ҳам мана шу минтақда ёзилди. Ибн Аттор 
(ваф. 1050 й), Муҳаммад Тулайтулий (ваф. 992 й) каби мазҳаб имомлари бу 
мазҳабни Андалусда қайта ислоҳ қилдилар. Натижада бу мазҳаб Ғарбда 
Андалус мазҳаби номи остида ҳам танилган. 
Имом Молик ўз фиқҳий мазҳабига биринчи манба қилиб Қуръони 
каримни, иккинчи манба қилиб Суннани олган. Баъзи олимлар, имом Молик 
фиқҳининг учинчи манбаси саҳобаларнинг гапи бўлган, деган фикрларни ҳам 
берадилар. Чунки, у киши Муҳаммад (а.с.) яшаган шаҳарда бир умр 
яшаганлар. Пайғабар тарбия қилган инсонларни тарбиясини топган. Шунинг 
учун, Моликиййа мазҳабида шаръий масалаларда мадина ҳаёти ва одатлари 
кўп нарсаларда айниқса Ҳанафийларнинг фикрий қарашларидан ҳам устун 
турган. 
Аммо баъзи уламолар, Қуръон ва Суннадан сўнг имом Молик мазҳаби 
манбаъларида тартибни эътиборга олмаса ҳам бўлади, дейишади. Лекин шу 
нарса аниқки, имом Молик Мадинаи Мунаввара аҳолисининг амалларини 
қиёсдан устун қўйган.
Имом Молик ўз фиқҳларида бошқа имомлар ишлатган барча услуб ва 
манбаълардан фойдаланган. Баъзи ўзига хосликларини юқорида зикр 
қилинди. Ҳозирда Моликиййа мазҳаби Африка қитъасида кенг тарқалган.