3-mavzu. Ijtimoiy sohadagi isloxotlarni chuqurlashtirish. Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni ta’minlash

“Xalqaro huquqning umume’tirof etilgan boshqa qoidalari va normalari” degan ta’rif hususida 

quyidagilarni  aytish  mumkin.  Birinchidan,  garchi  bir  qadar  umumlashgan  ta’rif  bo’lsada,  lekin 

unda  mujassamlashgan  mazmun  yuqorida  qayd  etilgan  boshqa  alohida  har  bir  printsip  kabi 

kuchga  ega.  1992-yilning  2-mart  kunidan  boshlab  BMT  hujjatlarida  belgilangan  printsiplar 

O’zbekiston  uchun  ham  majburiy  bo’lib  qoldi.  SHunga  muvofiq  ravishda,  quyidagi  printsiplar 

O’zbekiston uchun ham qat’iy printsiplar hisoblanadi:  

- 

davlatlarning bir-biri bilan hamkorlik qilishi;  

- 

xalqlarning teng huquqliligi va o’z taqdirini o’zi belgilashi;  

- 

xalqaro huquq bo’yicha majburiyatlarni halol bajarish;  

- 

davlatlarning hududiy yaxlitligi;  

- 

inson huquqlari va asosiy erkinliklarini hurmat qilish.  

BMT  ustavining  103-moddasida  ta’kidlanadiki,  “tashkilot  a’zolarining  ushbu  Ustavdan  kelib 

chiqadigan  majburiyatlari  ularning  boshqa  biror  xalqaro  bitimdan  kelib  chiqadigan 

majburiyatlarga  zid  bo’lib  qolgan  taqdirda,  tashkilot  a’zolarining  Ustav  bo’yicha  olgan 

majburiyatlari ustun kuchga ega bo’ladi”.  

                                                           

8

Каримов  И.А.  Ўзбекистоннинг  сиёсий-ижтимоий  ва  иқтисодий  истиқболининг  асосий 

тамойиллари. Т.3 –Т.: Ўзбекистон, 1996. 52-бет.  

9

 Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига шарҳ. Т.: Ўзбекистон, 2008. 85-бет.  

---

Ikkinchidan,  BMT  Ustavida  mustahkamlangan  printsiplar  va  normalardan  keyin  xalqaro 

huquqning  umume’tirof  etilgan  printsiplari  va  normalari  toifasiga  ko’ptomonlama  xalqaro 

shartnomalarda  belgilangan,  shuningdek,  urf  va  odat  bo’lib  qolgan  hamda  jahon 

hamjamiyatining  ko’pchilik  davlatlari  tomonidan  tan  olingan  printsiplar  va  normalarni  kiritish 

kerak.  Ular  yuqorida  ko’rib  chiqilgan  konstitutsiyaviy  printsiplar  bilan  teng  bo’lib,  o’z 

maqomiga  ko’ra,  yuqori  darajadagi  qat’iy  printsiplardir.  Tashqi  siyosatni  tartibga  solib  turish 

masalalariga  doir  ichki  qonun  hujjatlari  ham,  O’zbekiston  Respublikasining  boshqa  davlatlar 

bilan shartnomalari ham ularga zid bo’lishi mumkin emas.     

Konstitutsiya  17-moddasining  ikkinchi  qismida  esa  “respublika  davlatning,  xalqning 

oliy  manfaatlari,  farovonligi  va  xavfsizligini  ta’minlash  maqsadida  ittifoqlar  tuzishi, 

hamdo’stliklarga  va  boshqa  davlatlararo  tuzilmalarga  kirishi  va  ulardan  ajralib  chiqishi 

mumkin”ligi belgilangan.   

Ushbu  printsipdan  ko’zlangan  asosiy  maqsad  xalqning  farovonligi  va  xavfsizligi  manfaatlarini 

qat’iy  tarzda  ta’minlashdan  iborat  bo’lib,  bu  vazifani  davlat  o’zining  tashqi  siyosiy  faoliyati 

orqali  amalga  oshirishi  lozim.  Bizningcha,  printsipning  mohiyati  ikkita  muhim  mavqeini:  1) 

mamlakatning  davlatlararo  tuzilmalarga  erkin  “kirishi”  va  2)  ulardan  erkin  “ajralib  chiqishi”ni 

aks ettiradi. Mazkur printsipning belgilangan asosiy vazifasi – ushbu masalada u yoki bu tashqi 

siyosiy  yechim  asosida  yotishi  mumkin  bo’lgan  oqilona,  mafkuralashmagan  holi  sabablarga 

ustuvorlik  berishdir.  “Printsipda,  mohiyatan,  milliy  manfaatlarning  boshqa  barcha  manfaatlar, 

xususan, mintaqaviy, global, mafkuraviy va shu singari manfaatlardan ustuvorligi e’lon qilinadi 

hamda ikki va undan ortiq davlatlar o’rtasidagi o’zaro yaqin hamkorlik shakllariga, ayniqsa, o’z 

suverenitetining  muayyan qismini davlatlardan ustun  turuvchi  tuzilmalarga berish bilan bog’liq 

munosabatlarga ehtiyotkor yondashish talabi yotadi”

10

.  

Hozirda  O’zbekiston  xalqaro  hamjamiyat  doirasida  amalda  bo’lgan  qator  xalqaro  hujjatlarga 

qo’shildi. 2008  yilga kelib O’zbekiston Respublikasi  900 dan ortiq ikkitomonlama va 170 dan 

ortiq universal va mintaqaviy xalqarohuquqiy hujjatlarga qo’shildi va ratifikatsiya qildi

2

. Ushbu 

holat  mazkur  hujjatlar  qoidalarini  belgilangan  muddat  va  talablar  doirasida  milliyhuquqiy 

tizimga implementatsiya qilishni (tadbiq qilish, singdirishni) taqozo etadi.  

Konstitutsiyaning 17-moddasida belgilangan tashqi siyosatning huquqiy asoslarini:   

- 

“O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari  

to’g’risida”gi 1991 yil 31 avgustdagi qonuni;  

- 

“Tashqi  iqtisodiy  faoliyat  to’g’risida”gi  2000  yil  26  maydagi  yangi  tahrirdagi 

qonuni;   

- 

“Mudofaa to’g’risida”gi 2001 yil 11 maydagi yangi tahrirdagi qonuni;  

- 

“O’zbekiston  Respublikasi  tashqi  siyosiy  faoliyatining  asosiy  printsiplari 

to’g’risida”gi 1996 yil 26 dekabrdagi qonuni;  

- 

“O’zbekiston  Respublikasining  xalqaro  shartnomalari  to’g’risida”gi  1995  yil  22 

dekabrdagi qonuni;  

- 

Oliy  Majlisining  1995  yil  30  avgust  Qarori  bilan  qabul  qilingan  “O’zbekiston 

Respublikasining Harbiy doktrinasi” kabi normativ-huquqiy hujjatlar tashkil etadi.