3-mavzu: Badiiy uslub. Badiiy uslubga xos matnlar tahlili reja

Badiiy uslub sintaktik xususiyatlari bilan ham boshqa uslublardan farqlanadi. Shu sohada maxsus tadqiqot ishini olib borgan A.Abdullayev sintaktik vositalardan sintaktik gradatsiya, sintaktik sinonimiya, bog‘lovchilarning maxsus qo‘llanishi, antiteza, monolog, sukut, inversiya, takroriy gaplar, ritorik so‘roq kabilarning matn ta'chirchan­ligini ifodalashga xizmat qilishini qayd etadi.

M.Yo‘ldoshev esa o‘zbek tilida badiiy matnda aktuallashadigan sintaktik vositalarning quyidagi turlarini farqlashni tavsiya etadi: sintaktik parallelizm, emotsional gap, ritorik so‘roq gap, inversiya, ellipsis (antiellipsis), parsellyatsiya, atov gaplar (segmentatsiya), gradatsiya, oksyumoron, (g‘ayriodatiy birikmalar), antiteza (sintaktik konstruksiyalarda), farqlash, o‘xshatish, sukut, ulab ketish, korreksiya.

Badiiy nutq uslubida darak, so‘roq, buyruq gaplar matn sintaksisining ajralmas qismini tashkil qiladi. Undov gaplar ham badiiy nutq uslubi uchun xarakterlidir. Ular kitobxonga estetik ta'sir o‘tkazishda yozuvchi qo‘lida kuchli qurol hisoblanadi.

Badiiy nutq uslubida qo‘shma gapning barcha turlari aralash ishlatiladi.

Bulardan tashqari badiiy asarlarda metafora, metonimiya, sinekdoxa, vazifadoshlik, jonlantirish (tashhis), apastrofa (jonsiz narsalarga jonlidek murojaat qilish), mubolag‘a (bo‘rttirish), litota (kichraytirib bo‘rttirish), o‘xshatish (tashbeh), tarse' (ustma-ust qofiyalanish), tazod (qarshilantirish), talmeh (o‘tganlarni yodga olish), sifatlash (epitet) kabilardan unumli foydalaniladi.



1-topshiriq. A.Oripovning quyidagi she'rini nasriy matnga aylantirib yozing. Matn mazmunini o‘z so‘zlaringiz bilan to‘ldiring.

Dunyo keng va betimsol bir gulzordir. Yulduzlar uning ichida g‘unchadir.

Qo‘g‘irchoq misol qo‘g‘irchoq ichida xona ichida gullar o‘stiramiz. Dunyo sho‘x va betimsol bir boladir, shodlik va kulgu uning axtargani. Qo‘g‘irchoq ichida qo‘g‘irchoq misol Unga ermak bo‘lib qolmasak bo‘ldi.