3-mavzu. Avtomobil yoqilg’ilari

YOqilg’ilarning guruhli kimyoviy tarkibi. 
YOqilg’ilar tarkibiga tovar yoqilg’ilarning asosan fizikaviy, fizik-kimyoviy va 
eksplutatsion xossalarini belgilovchi turli sinflarining uglevodorodli va 
nouglevodorodli (geteroatomli) birikmalari kiradi. (3-jadval). 
3-jadval. 
YOqilg’i asosiy turlarining guruxli kimyoviy tarkibi 
YOqilg’i 
Uglevodorodlar 
Geteroatomli birikmalar 
Benzinlar 
Alkan, 
tsikloalkan, 
monotsiklik 
aren, 
Oltingugurt, 
azot, 
kisloorod, 
metall 

---

27 
olefinlar 
saqlangan 
birikmalar, 
yuqori 
molekulyar 
poligeteroatomli 
birpikmalar (smolalar) 
Reaktiv dizel yoqilg’ilar 
Aklan, mono-vabitsiklik 
alkan va arenlar, olefinlar 
Qozonxona yoqilg’ilari 
Aralash (gibrid) tuzilishli 
uglevodorodlar 
YOqilg’ilarda oltingugurtli birikmalar asosan alifatik, tsikloalkanli (tiofanlar), 
aromatik va aralash tuzilishli sulfidlar, tiofen va benzotiofen hosilalari, alifatik, 
tsikloalkan, aromatik va aralash tuzilishli sulfidlar,tiofen vabenzotiofen 
hosilalari,alifatik,tsikloalkan,aramatik va aralash tuzilishli merkaptanlardan iborat. 
Azotli birikmalar ancha kam kontsentratsiyalarda pirilin, ximolin, izoxinolin, akridin, 
pirrol, indol, karbazol, porfirin va aminlarning xosilalari xolida mavjdu bo’ladi, ular 
orasida spirt, edzir, aldend, keton va aralash tuzilishdagi birikmalar ko’pchilikni 
tashkil qiladi. YUqori molekulyar poligeteroatomli birikmalar (smolalar) barqarorligi 
kam bo’lgan uglevodorodlar va gemeroatomli birikmalarning o’zaro tasirlashish, 
polimerlanish, polikondensatsiyalanishi maxsulotlari bo’lib xisoblanadi.
Reaktiv, dizel yoqilg’ilarning benzinlarga nisbatan tarkibining xususiyati bo’lib 
ancha yuqori bo’lgan molekulyar massa va benzinlarga nisbatan uglevodorodlar, 
geteroatomli birikmalar xalqalanishining darajasi xisoblanadi. Geteroatomli 
birikmalar va smolalarning kontsentratsiyasi benzinli fraktsiyalardan kerosinli va 
gazoyillilarga o’tgan sari oshadi. Qozonxona yoqilg’ilari aralash tuzilishli 
uglevorodlarni va yuqori kontsentratsiyalarda (50-70 % gacha) smola va smolali-
asfalten birikmalarni saqlaydilar.