3-mavzu. Avtomobil yoqilg’ilari

---

22 
3-mavzu. Avtomobil yoqilg’ilari.
Avtomobil benzinlar. Dizel yoqilg’ilari. Gazli 
yoqilg’ilar. Alternativ yoqilg’ilar. 
Reja: 
1.
Dvigatellar va texnikaning boshqa ob’ektlari klassifikatsiyasi 
2.
Yoqilg’ilarning klassifikatsiyasi va sifatiga qo’yiladigan talablar 
3.
Neft va alternativ yoqilg’ilarning tarkibi 
Dvigatellar va texnikaning boshqa ob’ektlari klassifikatsiyasi 
Yoqilg’i va surkov materiallari texnikaning barcha turlarining ishga layoqatliligini 
ta’minlaydilar. 1-jadvalda muhim texnika ob’ektlari va ularda qo’llaniladigan 
yoqilg’i va moylarning asosiy turlarining klassifikatsiyasi keltirilgan. 
1-jadval. 
Yoqilg’i va surkov materiallarini qo’llanilishining muhim ob’ektlari 
klassifikatsiyasi 
№ 
Ob’ekt 
Yoqilg’i 
Surkov moyi 
1.
Benzinli dvigatellar 
a) avtomobil 
b) aviatsion 
Benzinlar
a) avtomobil 
b) aviatsion 
Motor moylar 
Aviatsion moylar 
2.
Dizelli dvigatellar 
a) tez yurar avtomobillar 
b) o’rtacha va kam aylanishli 
Dizel yoqilg’ilar: 
a) Dizel yoqilg’ilar 
b) motor yoqilg’ilar 
Motor moylar 
3.
Reaktivli dvigatellar 
(uchar apparatlarning 
turboreaktiv dvigatellari) 
Reaktiv va raketa 
yoqilg’ilari 
Aviatsion moylar 
(mineral va sintetik) 
4.
Statsionar bug’li qozonlar, 
sanoat pechlari 
Qozonxona 
yoqilg’ilari (o’txona 
mazutlari) 
Industrial moylar 
5.
Kema energetik qurilmalari 
Flot mazutlari, kam 
qovushqoqli kema 
yoqilg’isi 
TSilindr moylari 
6.
Gaz turbinli qurilmalar 
(engergetik, transport) 
Gaz turbinli 
yoqilg’ilar 
Motor moylar 
7.
Maishiy isitish qurilmalari, 
qishloq xo’jaligi issiqlik 
generatorlari 
Pech maishiy 
yoqilg’isi 
Industrial moylar 
8.
Transmissiyalar, tishli 
reduktorlar, sanoat jixozining 
chervyakli uzatmalari 
- 
Transmission 
moylar 
9.
Gidromexanik uzatmalar: 
gidromuftalar, 
gidrotransformatorlar 
- 
Gidravlik, o’q, 
asbobli moylar, 
tormoz, amortizator 
suyuqliklar
10.
Energetik jixozlar:
Energetik moylar 

---

23 
a) turboagregatlar
podshipniklari, sanoat 
mexanizmlarining 
gidrosistemalari
b) elektrjixozlar: 
transformator, kondensator, 
kabel va boshqalar 
v) turbo va porshenli 
kompressorlar, sovutuvchi 
agregatlar 
- 
a) turbinli 
b) elektrizalyatsion: 
transformator, 
kondensator, 
kabelli, uzgichlar 
uchun
v) kompressorli 
moylar 
11.
Sanoat jixozlari: stanok, press, 
neft va gazni qazib oluvchi 
jihozlar 
- 
Industrial moylar, 
ishchi suyuqliklar 
Plastik surkovlar (antifriktsion)ni jadvalda keltirilgan texnikaning barcha 
ob’ektlarida ochiq, germetik bo’lmagan, uzoqda joylashgan ishqalanish 
tugunlarida qo’llaydilar. O’sha ob’ektlarning o’zida xarakatchan zichlanishlar 
salnik, rezvali birikishlarni geremetik qilish uchun zichlantiruvchi surkovlarni 
qo’llaydilar. Mashina jixoz asboblarni uzoq vaqt saqlanishi ta’minlash uchun 
konservatsion surkovchilarni qo’llaydilar.
Eng murakkab muammolar issiqlik dvigatellarida yoqilg’i va surkov
materiallarini qo’llaganda vujudga keladi. Issiqlik dvigatellari – bu ularda 
yonayotgan yoqilg’i kimyoviy energiyasini mexanik ishga yoki yonish 
maxsulotlarining yonish kamerasidan chiqayotgan reaktiv oqimining kinetik 
energiyaga aylantiruvchi qurilma. 
Issiqlik dvigatellarini quyidagi 2 ta guruxga bo’ladilar. 
-
Tashqi yonish dvigatellari (bug’ mashinalari, turbinalar); 
-
Ichki yonish dvigatellari (IYOD) 
Texnikada transport va iqtisodiyotning barcha sohalarida qo’llaniladigan 
IYOD juda keng tarqalgan. 
IYOD yoqilg’ini yondirish usuliga qarab farq qiladilar. 
a) davriy yonishli yoqilg’i (porshenli IYOD) 
b) uzluksiz yonishli yoqilg’i (reaktiv, raketa dvigatellari) 
Porshenli IYOD boshqa xossalari bo’yicha ham klassifikatsiyalanishi mumkin: 
tezyurarligi, o’sish quvvati, aralashma hosil qilish va ishchi slindrning hosil bo’lish 
usuli, ishchi slindrlarning joylashishi va boshqalar bo’yicha. Klassifikatsiyalanishda 
keltirilgan dvigatellarning turlari orasida juda past texnik – iqtisodiy ko’rsatgichlari 
uchun ikki taktli dvigatellarning (mototsilk, motor qayiqlar va boshqa transport 
vositalarda tarqalishi chegaralangan. Porshenli IYOD larning bunday xilma – xilligi 
surkov moylarining keng assortimenti va ularni bir xillashtirishning murakkabligi 
bilan tushuntiriladi.