3. Mashg’ulotning tarkibiy qismi(mazmuni)

6- racm. Tirsak bo’g’imida xahakatni o’lchash.

Bilak-kaft usti bo’g’imini bukish va yozish xarakatlarini burchak o’lchagich oshiq-moshig’ini bilak suyagiga qo’yib, branshlaridan bittasini bilak o’qi, ikkinchisini esa II kaft suyagi uzunligi bo’yicha qo’yiladi (7-rasm, a).

 

7-rasm. Bilak-kaft usti bo’g’imi xarakatlarini o’lchash. a - bukish va yozish xajmini o’lchash; b - yaqinlashtirish va uzoqlashtirish xajmini o’lchash. 
Ko’pincha, bilak-kaft usti bo’g’imida frontal yuzadagi xarakat aniqlanadi (abducsio va adducsio), buninguchun bilakka supinatsiya holati beriladi. Burchak o’lchagichning oshiq-moshig'i bilak-kaft yuzasiga qo’yiladi, branshlaridan bittasi bilak o’rtasi bo’ylab, ikkinchisi panjaning III barmog'i bo’ylab (7-rasm, b) qo’yiladi. Chanoq-son bo’g’imini bukish va yozish xarakatlarini aniqlashda burchak o’lchagich sharniri katta kust ustiga qo’yiladi va shunda bitta bransh tana bo’ylab, ik­kinchisi esa son o’qi bo’ylab yuradi (8-rasm, a). Chanoq-son bo’g’imida bukuvchi kontraktura bo’lsa, uning aniq, darakat amplitudasini maxsus usullarsiz aniqlash mumkin emas. Shuning uchun chanoq-son bo’g’imida bukuvchi kontraktura bo’lsa, uning xarakat xajmini aniqlashdan oldin lordozni bartaraf qilish kerak; buning uchun sog’lom oyoqni chanoq-son bo’g’imida to’liq buqiladi (8-rasm b). Lordozni bartaraf qilinganligini shifokor qo’l panjasini bemorning bel soxasiga qo’yib tekshiradi.

Chanoq-son bo’g’imida oyoqning yozilishini bemorni qorniga yotqizilgan xolatda tekshiriladi. Burchak o’lchagich sharniri katta kust soxasiga, uning branshi esa son va tana o’qi bo’ylab qo’yiladi.

Chanoq-son bo’shmidagi tanadan uzoqlashtirish (abducsio) va tanaga yaqinlashtirish (adducsio) xarakatlarini aniqlashda xam bemor chalqancha yotkiziladi. Yonbosh suyak yuqori-oldi nuqtasini aniqlagach, shu chiziqda parallel burchak o’lchagichning bitta branshi, ikkinchi branshi esa chot burmasi o’rtasidan o’tadi (8-rasm, v). Tizza xarakatini aniqlashda burchak o’lchagich sharnirini tizza tashqi tomoni oralig’i ustiga qo’yiladi. Tizza bo’g’imining xamma xolatlarida xam uning oraligi tizza qopqog’ining pastki kugbiga to’rri keladi. Burchak o’lchagichning bitta branshi boldir bo’ylab, ikkinchis son o’ki bo’ylab ko’yiladi.

Boldir-panja bo’g’imida bukish va yozish xarakatlar xajmini aniqlashda burchak o’lchagich sharniri ichki to’piqqa qo’yiladi, shunda bitta branshi boldir o’qi bo’ylab, ikkinchisi oyoq-panja ichki chetiga qo’yiladi.

Tekshiriladigan bo’g’imda faol va passiv xarakatlar amplitudasini taqqoslab va olingan natijani umuman sog’lom odamning jinsiga, yoshiga qarab aniqlangan normal xarakat amplitudasi bilan solishtirilgach, xarakatlar xajmining nechog’lik buzilganligi aniqlanadi. Faol xarakatlarning chegaralanganligi aniqlangach, olingan natijalar passiv xarakatlar tabiati bilan solishtiriladi. Passiv xarakatda bo’g’imdagi xarakatlarning chegaralanganligi kontraktura deyiladi. Tabiati bo’yicha chegaralanish yozilgan, yaqinlashgan, uzoqlashgan bo’lishi mumkin. Etiologik omil bo’yicha kontrakturalar miogen, nevrogen, artrogen va desmogen bo’ladi.

Distrofik jarayonlarning pardada (kapsulada) va ishqalanuvchi bo’g’im yuzalarida chuqur rivojlanishi bo’g’im xarakatining chegaralanishi, uning xarakatining butunlay yo’qligiga olib kelishi mumkin. Bo’g’imda yuz bergan bunday xolatni ankiloz deb ataladi. Turlari bo’yicha suyak ankilozi, bunda bo’g’im yuzalari bitib ketadi va fibroz ankiloz, bunda bo’g’imda faol xarakatlar to’lik yo’qoladi. Ammo tekshirish jarayonida passiv xarakat qilinganda og’riqning paydo bo’lishi unda ma’lum darajada, juda oz bo’lsa-da, xarakat borligidan darak beradi. Fibroz ankilozda bo’g’imlar yuzasida suyakli bitish bo’lmaydi va bo’g’imlar yuzasi fibroz-chandiqlar vositasida maxkam ushlanib turgan bo’ladi. Oyoq yoki qo’lning jaroxatlangan segmenti buqilgan, yozilgan, tanaga yaqinlashgan, tanadan uzoqlashgan, tashqari yoki ichkari rotatsiya xolatlarida bo’lishi mumkin.

8-rasm. Chanoq-son bo’g’imi xarakatini o’lchash.

Bo’g’imlar xarakati buzilishining boshqa turi ularning xaddan tashqari xarakatchanligi xisoblanadi. Bu to’qi-malarda, boylamlarda, pardalarda bo’-ladigan o’zgarishlar natijasida va ko’pincha tug’ma hamda bo’g’im yuzalari-ning buzilishi xisobidan bo’ladi. Travmatik chiqish oqibatida bo’g’imda xarakatning chegaralanishi, passiv xarakatlar qilganda prujinasimon qarshilik ko’rsatishi bilan ifoda-lanadi.

Oyoq-qo’llarning uzun-ligini va aylana xajmi-ni o’lchash. Bu o’lchash usuli tayanch-xarakat apparatining xolati to’g’risi-da kimmatli ma’lumotlar beradi. Tekshirish sog’lom oyoq va xastalangan

oyoq yoki qo’lni bir-biri bilan tenglashtirish va taqqoslash yo’li bilan o’tkazilishi kerak Bu ko’zdan kechirish yoki santimetrli tasmada o’lchash yo’li bilan aniqlanadi. Oyoq yoki qo’lning aylana xajmini o’lchashda bir xil masofada aniq va belgilangan nuqtadan: tizza qopqog’ining pastki nuqtasi yoki katta boldir suyagi g’adir-buduridan - boldir uchun; son uchun esa tizza qopqog’ining yuqori qutbi xisoblanadi (9-rasm).

Oyoq-qo’llarning uzunligini va aylana xajmini o’lchashga (santi­metr xisobida), qo’l va oyoqlar orasidagi asimmetriyani aniq, belgilab ko’yib va keyinchalik shu segmentlardagi asimmetriya o’zgarishini dinamikada kuzatish yordam beradi. Santimetr yordamida o’lchash mu-rakkab emas va o’lchash ikkita belgilangan suyaklar do’ngligidan oli-nadi. O’lchashning asosiy qoidasi — bu o’lchanadigan qo’l yoki oyoqlar-ning gavdaga nisbatan doimiy ma’lum bir xil xolatda turishi xisob-lanadi. O’lchash qattiq kushetkada bajarilishi kerak Chanoqning oldingi yuqori qirralari tananing perpendikulyar o’qiga to’g’ri keli-shi kerak Qo’l va oyoqlar ularning o’qiga parallel turishi kerak Oyoq yoki qo’lning kontrakturasi bo’lsa yoki majburiy xolatda tursa, og’riq borligi sababli sog’lom tomonni ham unga moslashtirib simmetrik xolat beriladi.

9-rasm. Oyoqning aylana xajmini o’lchash.

Qo’lning uzunligini kurakning akromial o’sigidan bilak suyagining bigizsimon o’sigigacha yoki III barmoqning uchigacha o’lchanadi (10-rasm, a), bunda qo’l tirsak bo’g’imida to’g’ri burchakostida buqilgan bo’lishi kerak Bilak uzunligi tirsak o’sigining yuqori uchidan to tirsak suyagining bigizsimon o’sigigacha o’lchanadi (10-rasm, v). 

10-rasm. Ko’l (a), yelka (b) va bilak (v) uzunligini o’lchash.

Oyoqning uzunligi yonbosh suyagining oldingi-yuqori qirrasidan ichki yoki tashqi to’piqning yuqori uchigacha o’lchanadi (11-rasm); son uzunligi - katta ko’stning bo’rtib chiqqan nuqtasidan yoki yonbosh suyagi oldingi-yuqori qirrasidan to tizza bo’g’imi oraligigacha o’lchanadi (12-rasm); boldirning uzunligi – tizza bo’g’imi oraligidan to tashqi yoki ichki to’piq yuqori uchigacha, boldirning tashqi yoki ichki chetigacha o’lchanadi (13-rasm).