3-ma’ruza. O‘lchash usullari va vositalari

 
 

---

3. O‘lchash turlari. 
O‘lchashlarni tasniflanishi o‘lchashlarni bajarish usullarini ishlab chiqishda va o‘lchash 
natijalariga ishlov berishda o‘ng‘ayligi ekanligi sababli maqsadga muvofiq bo‘ladi. O‘lchashlar 
qator alomatlari bo‘yicha tasniflanishi mumkin.
1. 
O‘lchashlar natijasini olishni umumlashgan yo‘llari 
bo‘yicha o‘lchashlar quyidagi turlarga bo‘linadi.
 
Bevosita o‘lchash
– 
bu o‘lchanayotgan kattalikning qiymatini tajriba ma’lumotlaridan 
bevosita topish: 
U=X
, bunda 
U 
– o‘lchanayotgan kattalikning izlanayotgan qiymati; 
X
– tajriba ma’lumotlaridan bevosita aniqlanadigan qiymat. Masalan, kuchlanishni 
voltmetr yordamida o‘lchash.
Bilvosita o‘lchash deb
, 
bevosita o‘lchangan kattaliklar bilan o‘lchanayotgan kattalik orasida 
bo‘lgan ma’lum bog‘lanish asosida o‘lchanayotgan kattalikning qiymatini topishga 
aytiladi:
 U
=
F
(
X
1
,
X
2
,…..
X
n
). Masalan, qarshilikni 
I
U
R
=
orqali o‘zgarmas tok zanjirida bevosita voltmetr va 
ampermetr bilan o‘lchash natijalari orqali topish. 
Majmuiy o‘lchashlarda
bir necha nomdosh kattaliklarning birikmasini bir vaqtda bevosita 
o‘lchashdan chiqqan tenglamalar tizimini yechib, izlanayotgan qiymatlarni topiladi. 
Birgalikda o‘lchash
– 
turli nomli ikki va undan ortiq kattaliklar orasidagi munosabatni topish 
uchun bir vaqtda o‘tkaziladigan o‘lchashlar.

---

 2. O‘lchashlarning aniqligi tavsifi bo‘yicha o‘lchashlar teng