3-ma’ruza. O‘lchash usullari va vositalari

 
 

---

O‘lchashlarning sifat mezoni. 
Har bir narsani sifati bo‘lganligi kabi o‘lchashlarning sifati va uning 
mezonlari mavjud. Bu mezonlar o‘lchashlardagi asosiy tavsiflarni 
ifodalaydi.
O‘lchash sifati aniqlik, ishonchlilik, to‘g‘rilik, yaqinlilik va qaytari-
zuvchanlik, xuddi shunday yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatolik 
o‘lchami bilan tavsiflanadi.
O‘lchash aniqligi deganda olingan natijalar o‘lchanayotgan 
kattalikning chinakam qiymatiga yaqinligini ko‘rsatadigan o‘lchash sifati 
tushuniladi. Miqdor jihatdan aniqlik nisbiy xatolik moduliga teskari 
tarzda baholanadi. Masalan, o‘lchash xatoligi 10
-3
bo‘lsa, uning aniqligi 
10
3
bo‘ladi.
 
 

---

O‘lchash ishonchliligi
– o‘lchash natijalariga ishonch darajasini belgilovchi mezon hisoblanadi 
va 
o‘lchanayotgan kattalikning chinakam qiymati (miqdori) belgilangan 
chegaralardaligi ehtimolligi bilan tavsiflanadi. Ushbu ehtimollik ishonchli (ishonch 
ehtimolligi) deyiladi. 
O‘lchash to‘g‘riligi
– o‘lchash natijalaridagi muntazam xatoliklarning nolga yaqinligini 
ko‘rsatadigan o‘lchash sifati.
O‘lchash natijalarining yaqinliligi
– bir xil sharoitda o‘tkazilgan o‘lchash natijalarining bir-
biriga yaqinligini ko‘rsatadigan o‘lchash sifati. O‘lchash natijalarining yaqinligi 
o‘lchash natijasiga tasodifiy xatoliklarning ta’sirini aks ettiradi.
O‘lchash natijalarining qaytarizuvchanligi
– turli sharoitda (turli vaqtda, turli joylarda, turli 
vositalar va turli usullar yordamida) o‘tkazilgan o‘lchashlarning natijalarini bir biriga 
yaqinliligini ko‘rsatadigan o‘lchashlar sifati.
O‘lchash xatoligi
– o‘lchanayotgan kattalikning chinakam (haqiqiy) qiymatidan o‘lchash 
natijasining farqlanishi.
O‘lchash natijasi va uning xatoligi baholanishini o‘lchash sub’ekti tomonidan aniqlanadi. 
O‘lchash sub’ekti (inson) o‘zida o‘lchash jarayonini realligini va aksini birlashtiradi, bu 
jarayonga aktiv ta’sir etadi, o‘lchash vazifasini maqsadini amalga oshirish uchun qo‘yadi va sh.k 
lar qatorida o‘lchash natijalariga ishlov beradi.