3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

23.3. Тўғридан тўғри ҳуқуқ билан кўрсатилмаган ҳулқ-атвор

Қонуний ва ноқонуний ҳаракатларнинг белгилари одатда қонун ёки бошқа меъёрий ҳужжатларда аниқ таърифланади. Шунинг учун, қонуний ва қонунга хилоф ҳаракатларни тақсимлаш қийин емас. Аммо, бу мураккабликнинг пайдо бўлиши билан бир қаторда, хатти-ҳаракатларнинг бир нечта турлари мавжуд. Бу, масалан, ҳар қандай ҳуқуқий меъёрда аниқ кўрсатилмаган ҳаракатларнинг ечими. Биз уларнинг ижтимоий аҳамияти катта емас деб ўйлашимиз керак. Қайси дўконда нон, нима учун мен ўзимнинг яшаш жойимни ўзгартирдим, қайерда дам олишни ният қилсам, давлат ва жамият ҳам муҳим емас. Бу дэгани, бундай ҳаракатларнинг барчаси қонунийдирми? Ёки улар қонун бўйича қонуний емасми? Ва агар зарур бўлса, уларни қандай даражада ҳимоя қила оламан?

Адабиётда ушбу жуда амалий саволларга турли жавоблар берилди. Шундай қилиб, ўз вақтида В.В. Лазарев ёзганидек, фақат "оқланган" ҳаракатлар ҳуқуқий меъёрда ўрнатилган идеал моделига мос келади. " Лекин бу мисоллар йўқ, чунки бундай моделлар йўқ; Шунинг учун бундай ҳаракатлар камида қонуний равишда нейтрал емасми? Уларни ҳимоя қилиш мумкинми?
Юридик амалиёт шуни кўрсатадики, айрим эҳтимолликлар билан. Аввало, қонун билан бевосита назарда тутилмаган ҳаракатларнинг қонунийлиги ва шунинг учун уларнинг ҳуқуқий ҳимояси масаласи фуқаро ёки мансабдор шахснинг хулқ-атворига нисбатан бошқача ҳал етилади.
Фуқароларга нисбатан хатти-ҳаракатларнинг қонунийлиги кэнг таржима қилинган. Биз "ҳуқуқий ҳимоя қилиш емас, балки, фақат қоидаларга ифодасини топди манфаатларини, балки бошқа манфаатларини махсус субъектив қоидалар назарда тутилмаган" дейди Г.В. Малцев муаллиф билан рози бўлиш керак, лекин охир-оқибатда бир алоҳида далолатнома ифодаланган. Бироқ, кейинчалик бу ҳолатга қайтамиз. Яна бир нарсани таъкидлаш керак: совет даврида ёзилган; жамиятимизнинг демократлаштириш қонуний ҳужжатларига тушунчасини кэнгайтирди.
Қонунчиликда ушбу вазият тўғридан-тўғри кўринмайди. Бироқ, қонун билан назарда тутилмаган ҳаракатларнинг қонунийлигини билвосита кўрсатма (ва уларнинг ҳуқуқий ҳимояси) бир қатор ҳужжатларда, масалан, Россия Федерацияси Асосий Қонунининг 53-моддасида қуйидагича баён этилган: "Россия Федерацияси Конституциясида ро`йхатдан о`тган асосий ҳуқуқ ва еркинликлар бошқаларни инкор қилиш ёки камситиш деб таърифланмаслиги керак Инсон ва фуқаронинг умумбашарий ҳуқуқлари ва еркинликлари.
Шу каби қоидалар Россия Федерацияси Фуқаролик Кодексида мавжуд. Масалан, 8-моддада фуқаролик ҳуқуқлари ва мажбуриятлари қонунлар ва бошқа ҳуқуқий ҳужжатларда назарда тутилган асослардан емас, балки "фуқаролар ва юридик шахсларнинг қонунларда ёки қонунларда кўзда тутилмаган бўлса-да, умумий принцип ва қоидалар билан фуқаролик ҳуқуқининг маъноси фуқаролик ҳуқуқлари ва мажбуриятларини яратади. " Шу каби қоидалар бошқа ҳуқуқий ҳужжатларда ҳам мавжуд.
Қонун билан назарда тутилмаган хатти-ҳаракатларнинг қонунийлиги презумпсияси мавжуд деб тахмин қилиш мумкин. Бизнинг фикримизча, бу яхлитлик ва айбсизлик презумпцияларидан келиб чиқади ва улар каби, ишонарли емас. Аслида, бу икки юз йилдан кўпроқ вақт аввал И. Беcкариа томонидан айтилган еди: "Ҳар бир фуқаро қонунга зид бўлмаган ҳар қандай ишни қилишдан қўрқмай, ҳамма нарсани қилиш ҳуқуқига эга бўлса... бу сиёсий бир догма, қонуний жамият бусиз мавжуд бўла олмайди ".
Баъзи адвокатлар қонуний ҳаракатларни қонун билан назарда тутилмаган деб ҳисоблашади, бу кўп қонуний ҳужжатларда қайд этилган қонуний манфаат, бу бир хил ва бир хилдир. Аммо бу ундай емас. Қонуний манфаатлар концепцияси қонун билан назарда тутилмаган ҳаракат концепциясидан анча тор. Биринчидан, қонуний манфаат - бу ҳаракат емас, балки у учун фақат олд шарт (асос); у фақат мумкин бўлган ҳаракатлар учун мотивация ифода етади. Иккинчидан, қонун билан назарда тутилмаган хатти-ҳаракатлар баъзан қонуний манфаатлардан келиб чиқиши мумкин, лекин улар кўпинча турли хил фикрларга асосланади, уларнинг рўйхати аввалги хатбошида келтирилган.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, замонавий муносабатлар қонун билан аниқ кўрсатилмаган ҳаракатларга қуйидагича таърифланган: "Ҳаром бўлмаган ҳар қандай нарса йўл қўйилади". Маълумки, Совет даврида адабиётда айтиб ўтилган бўлса-да, бу формула тан олинмаган. Кўп сонли ҳуқуқий, ахлоқий, сиёсий ва бошқа чекловлар ушбу ижтимоий муносабатларнинг қайси соҳаси ҳисобланмасин, юқорида айтилган формулани амалий амалга ошириш имкониятини бекор қилинди.
Янги, демократик тизимга ўтиш билан вазият кескин ўзгариб кетди, чунки формуланинг суиистэмол қилиниши (масалан, хусусийлаштириш жараёнида уни амалга ошириш қоидалари етарли даражада ишлаб чиқилмаган). Қонунчиликни такомиллаштириш билан қонун билан назарда тутилмаган ҳаракатларнинг ҳаққонийлиги муаммоси қонуний чэгаралар даражасига кўтарилиб, етарлича ишончли қарор қабул қилади. Амалиёт, қонуний йўллар билан тақиқланган, лекин икки таом билан йўлга қўйилган (давлат томонидан рухсат этилган ва ҳимояланган) йўлга амал қилади.
Биринчидан, инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари ва еркинликларини амалга ошириш (жумладан, аниқ ва тўғридан-тўғри қонун билан назарда тутилмаган) бошқаларнинг ҳуқуқ ва еркинликларини бузмаслиги керак (Россия Федерацияси Конституциясининг 17-моддаси).
Иккинчи чекловга кўра, юқорида келтирилган формула фақат шахслар, фуқаролар ҳаракатларига тегишлидир. ҳужжатларига нисбатан мансабдор хулқ келсак у бутунлай бошқача қоида: расмий у назарда тутилмаган (ва шунинг учун соответствубсчиҳ қоидаларга ро емас) бўлган, фақат асосида ва ўз ваколатлари доирасида келади, ва ҳар қандай чора емас. Бу, албатта, маълум механизмдаги мансабдор шахслардан ошмайди. Масалан, судя қарорларни қабул қилади, қонунга ва унинг ички ишончига асосланади. Сўнгги қонунлар тартибга солинмаган. ички Айблов жуда тушунча ва унинг фойдаланиш учун еҳтиёж қонун томонидан олмоқ, чунки Бироқ, бу ҳолда у, қонун остида келади.
"Ҳаром емас рухсат ҳамма нарса" расмийлари формула бўйича тарқалиши неча сабабларга кўра қабул қилиниши мумкин емас. у давлат хизмати бўлмаса Биринчидан, расмий, унинг иродаси ва давлат қоидаларга, ёки жамоат бирлашмаси (у қайси орган ваколатига орқали ўзгартириб) емас. Натижада, унинг ҳаракатлари ва қарорлар ўзбошимчалик билан бўлиши мумкин емас. чекланган ва мансабдор шахсларнинг хатти-ҳаракатлари мотивация сифатида Иккинчидан: у шахсий, лекин фақат давлат ёки жамоат фоиз бўлмаган айтиб етилади. Учинчидан, амалиёт шуни кўрсатадики, мансабдор шахсларга катта даражадаги мустақиллик беркитилган. Албатта, расмий етарли мустақилликка эга бўлиши керак, акс ҳолда у қонуний нормалар ва юқори буюртмалар билан чекланади, ҳатто фавқулодда вазиятларда ҳам фаол емас. Шундай қилиб, мансабдор шахсларнинг хатти-ҳаракатларидаги айрим ҳаракатлар мумкин ва зарурдир. Лекин ҳар бир нарса учун ўлчов бўлиши керак. Замонавий ҳаёт шундан далолат берадики, мансабдор шахсларнинг ноаниқлиги ёки ортиқча кэнглиги бир қатор таниқли камчиликларни келтириб чиқаради: қизил тасма, масъулиятсизлик, коррупция ва фуқароларнинг ҳуқуқларини бузиш. кўп ҳолларда еркин бўлмаган еса ўзи учун ожизлик ва назорат йўқлиги вазиятни яратиш, бир вақтнинг ўзида кўп мансабдор шахслар, сўровномалар, зарар, сертификатлар ва бошқа қимматли қоғозлар сезиларли даражада кераксиз бир қанча талаб қилишлари, одамлар ҳаётини тартибга солиш учун энг паст йўл билан сўрайдилар.
Хулоса қилиб айтганда, мана шу формулалар мансабдор шахсларга нисбатан қўлланилиши керак: "Фақат қонун билан аниқ белгиланадиган нарса рухсат етилади".
Аслида, бу қоидалар фақат ўз уставларида ёки бошқа таъсис ҳужжатларида кўзда тутилган ишларни амалга ошириши мумкин бўлган юридик шахсларга нисбатан қўлланилади.
Натижада, қобилиятсиз шахсларнинг, хусусан, маълум бир ёшга етмаган (12, 14, 16, 18 ёш) ва ақлдан озган шахсларнинг қонуний характеристикасини аниқлаш масаласига тўхталиб ўтамиз. Булар ҳам, бошқалар ҳам қонуний субъектлар емас, шунинг учун уларнинг ҳаракатлари (ҳаракати ёки ҳаракатсизлиги) қонуний ёки қонунга хилоф деб топилмайди. Бироқ, масалан, улар кўпинча қонуний оқибатларга олиб келади, масалан, ижтимоий хавфли ҳаракатлар қилган жиноятчиларга мажбурий даволашни тайинлаш. Шунинг учун, биз қонуний хатти-ҳаракатдан ташқари (қонуний ва ноқонуний) қўшимча равишда "қонуний аҳамиятга молик ҳаракатлар" деб аташ мумкин бўлган яна бир ҳаракат категорияси мавжудлигини тан олишимиз керак. Ушбу ҳаракатларнинг ҳуқуқий табиати йетарли даражада ўрганилмаган.