3-ma‟ruza leksikologiya haqida ma‟lumot. Lug‟at va ularning tiplari reja

 
28 -§. Leksemalarda bir ma‟nolilik va ko`p ma‟nolilik 
Til birligi sifatida tan olingan leksemalarda ham bir ma‟nolilik va ko`p 
ma‟nolilik mavjuddir. Boshqacha aytganda, bitta leksema bir sememaga, boshqa 
leksema esa bir necha sememaga ega bo`lishi mumkin.
Til va nutq birliklarini barcha sathlarda farqlay borish lozim. Shunday ekan, 
bir ma‟nolilik va ko`p ma‟nolilik hodisalarini ta‟riflashda ham shunday yo`l tutish 
kerak bo`ladi.
Tilshunos olimlar bu o`rinda lisoniy ma‟no va nutqiy ma‟nolarni 
farqlaydilar.
7
Lisoniy ma‟no
deganda til birliklariga xos bo`lgan ma‟no nazarda 
tutiladi. 
Nutqiy ma‟no
esa leksemaning nutqiy vaziyatdan kelib chiqqan holda 
ifodalaydigan ma‟nosidir. Masalan,
Poyida yig'laydi 
kumush
qor yum-yum 
(Oybek) 
gapidagi
kumush
leksemasi til biligi sifatida “oq-ko`kish rangli yaltiroq, 
asl metall”
8
ma‟nosini bildirsa, atoqli adibimiz Oybek bu leksemani “oq rangli” 
ma‟nosida qo`llagan. 
Shuni ta‟kidlash lozimki, nutqiy ma‟no leksemaning ko`chma ma‟nosi
emas, chunki bu ma‟no hali til vakillarining barchasi tomonidan tan olinmagan, 
umumlashmagan ma‟nodir.
Shunday ekan, biz bu o`rinda leksemadagi