3-laboratoriya ishi gidravlik zarb. Gidravlik taran hodisasini tajribada ko’rish ishdan maqsad

Montaj qilish va ulash HM 150 qurilmasi suvni chiqarib tashlaydigan moslama 2-suv bosimi hosil qiladigan bakning suvni chiqarib tashlaydigan moslamasi; 1-suv bosimi hosil qiladigan bak quyish quvuridan suvni chiqarib tashlaydigan moslama suv uzatilishi 3.3-rasm: HM 150 qurilmasiga HM 150.15 uskunasini o’rnatish. Suvni chiqarib tashlaydigan quvurdan suv HM 150 qurilmasi suv oqimiga oqib kelishi uchun gidromexanika sohasida tajribalar o’tkazish uchun HM 150 tayanch moduliga HM 150.15 tajriba uskunasini o’rnatish kerak. Suv uzatilishini ta’minlash kerak. HM 150 tayanch modulining nasossiz yordamchi moslamalari uchun shlang orqali suv quvur yo’li (vodoprovod) qisqa quvurlarini va suv quvur yo’li (vodoprovod)ni ulang yoki: shlang orqali laboratoriya suv quvur yo’li (vodoprovod) tarmog’ini va suv quvur yo’li (vodoprovod)ni ulang. Asosiy tartib-qoidalar Quyida tavsiflanadigan asosiy tartib-qoidalar dalil-asoslar (argumentlar) to’liqligini da’vo qilmaydi. Qo’shimcha nazariy izohlar olish uchun maxsus adabiyotga murojaat qiling. Suv oqimi energiyasi yordamida Mongolfe tomonidan ixtiro qilingan (1797 y.) gidravlik taran suvni uning manbai balandligiga nisbatan ancha ko’proq balandlikka chiqarish imkonini beradi. Ushbu nasos quvurdagi suv oqimi qismini keskin yaqin keltirish orqali yuzaga kelgan ta’sirdan foydalanadi; ushbu jarayon vaqtida suvning kinetik energiyasi potensial energiyaga aylanadi. O datda, shu tarzda hosil qilingan bosim impulsi maqsadga muvofiq emas va quvurlarning jiddiy shikastlanishiga olib kelishi mumkin. 4.1-rasm: Oqim to’satdan tormozlangan paytdagi gidravlik zarba Ayniqsa, katta bosimli gidroturbinalarda, loyihalar va konstruksiyalarda zarur choralar qo’llanilib, ushbu bosim impulsini neytrallash uchun urinishlar amalga oshiriladi. Masalan, faqat surilma qopqoqlar sekin bekitiladi. Kovshli gidroturbinalarda suv oqimi to’satdan yuklama pasayib ketganda faqat boshida chetlashtiriladi, so’ngra esa soplo ignasi sekin yopiladi. Bundan tashqari, bosim impulsini amortizasiyalashi va bo’shashtirishi mumkin bo’lgan o’ziga xos muvozanatlovchi rezervuarlar bosim quvurlariga montaj qilingan. Gidravlik plunjerli nasosda bunday ta’sir davriy bekitiladigan klapan (ishlatilgan suyuqlik uchun suvni chiqarib yuborish klapani) bilan maxsus qo’zg’atiladi. Natija beruvchi bosim impulsi bosim bilan haydaydigan klapan orqali havo qalpog’iga oqib o’tadigan suv bilan tarqatiladi. Havo qalpog’i impulsni yumshatadi va ikkinchi suv bosimi hosil qiladigan bakdagi vertikal quvur suvining yuqori belgisi ko’proq yoki kamroq uzluksiz pasayishiga imkon beradi. Agar oqimdan yo’qotishsiz foydalanilsa, energiyani saqlash qonuni qo’llanilishi mumkin: Quvurda yo’qotishsiz oqim holatida, suvning h1 bosimi uchun erishiladigan maksimal tezligi quyidagidan iborat bo’ladi:
	Shunday qilib, quvurda oqib o’tadigan suv energiyasi quyidagini tashkil qiladi:
	h2 balandlikka tortib chiqariladigan suv energiyasi quyidagini tashkil qiladi:
Ushbu energiya ishlab chiqarilishlari tengligini aniqlab:
yoki suyuqlikning yalpi sarflanishlaridan foydalanib, nisbiy yalpi sarflanish quyidagi formula bo’yicha hisoblab chiqiladi:
Bu h2 balandlikka tortib chiqariladigan yalpi sarflanish ṁ1 suv bosimlari nisbatiga bog’liqligini anglatadi. Suv hajmi qanchalik kamroq bo’lsa, nasos bosimi shunchalik yuqori bo’ladi. Ushbu oddiy bog’liqlik, shubhasiz, faqat quyidagi holatlarda qo’llaniladi, agar: potensial energiyani chiqarish quvuridagi tezlikka to’liq aylantirish, kinetik energiyani esa qayta bosimga to’liq aylantirish mumkin bo’lsa. Amaliyotda, tegishlicha rejim buzilgan holda ishlaydigan klapanlar va oqimga qarshilik yo’qotishlarni yuzaga keltiradi va shunday qilib, amalda nisbiy yalpi sarflanish ancha pastroq bo’ladi.

Navbatdagi sxematik chizma gidravlik plunjerli nasosning ishlash tartib-qoidalarini tushuntiradi:

quvur ishlatilgan suyuqlik uchun suvni chiqarib yuborish klapani 1-suv bosimi hosil qiladigan bak 2-suv bosimi hosil qiladigan bak	klapanning to’sma qopqoqlari havo qalpog’i vertikal quvur 2-suv bosimi hosil qiladigan bak
4.2-rasm: Ochiq holatda ishlatilgan suvni chiqarib yuborish klapani.	4.3-rasm: Yopiq holatda ishlatilgan suvni chiqarib yuborish klapani.

Dastlab ishlatilgan suyuqlikni chiqarib yuborish klapanini ochish kerak (4.2-rasmga qarang). Suv birinchi suv bosimi hosil qiladigan bakdan quvur va ishlatilgan suyuqlikni chiqarib yuborish klapani orqali chiqarish quvuriga pastga oqib o’tishni boshlaydi. Quvurdagi suv ishlatilgan suyuqlikni chiqarib yuborish klapani yuqori qismidagi yuklama sezilarli darajada ko’paygunga va klapan bekitilgunga qadar tezlashadi. Ushbu paytda quvurdagi suv ustuni keskin sekinlashadi va quvurning pastki qismida katta ortiqcha bosim yuzaga keladi. Ushbu ta’sir klapan to’sma qopqog’ini ochadi va endi suv havo qalpog’iga oqib o’tadi (4.3-rasm). Ortiqcha bosim bosim quvuridagi darajagacha pasaygan va havo qalpog’iga oqim to’xtatilgan, ishlatilgan suvni chiqarib yuborish klapani esa o’z og’irligi oqibatida qayta ochilgan vaqtda, jarayon boshidan qayta boshlanadi.

Havo qalpog’i o’zining havoni tutib qolish chuqurchasi yordamida bosim impulsini yumshatadi va suvning vertikal quvur (6) orqali ikkinchi suv bosimi hosil qiladigan bakka (7) uzluksiz uzatilishiga imkoniyat yaratadi. Havo qalpog’isiz suv vertikal quvurda bir necha marta tezlashishi ham mumkin. Buning uchun ishlab chiqarilgan bosim energiyasining katta qismi sarflanadi va buning oqibatida foydali ish koeffisiyenti jiddiy pasayadi.

Quvurning uzunligi suv uzatilishi tavsiflariga biror-bir bevosita ta’sirga ega emas. U quvurdagi suv massasi orqali uzatilish sikli davomiyligiga va tezlashtirish uchun talab qilinadigan vaqtga ta’sir ko’rsatadi. Uzun quvurda davomiy tezlashtirish davri va katta sikl davomiyligi mavjud bo’ladi. Quvurlar haddan tashqari qisqa bo’lgan holatlarda, ishlatilgan suyuqlikni chiqarib yuborish klapanining dinamik xossalari va klapanning to’sma qopqoqlari salbiy ta’sirga ega bo’lishi mumkin. Ularning inersiyasi oqibatida klapan sikl mobaynida to’liq ochilish yoki yopilish uchun yetarlicha vaqtga ega bo’lmaydi.