3. Hisob-kitob schyoti bo‘yicha muomalalar hisobi

1070 «Chetga qayta ishlash uchun berilgan materiallar». Ushbu schetning debetida chetga qayta ishlash uchun berilishi mumkin bo’lgan asosiy va yordamchi materiallarning zahiradagi mavjud qoldig’i va ularni chetdan sotib olish evaziga ko’payishi, kreditida esa – ularning ishlatilishi, shuningdek boshqa chiqimlari natijasida kamayishi tannarx yoki sof sotish qiymatlaridan eng kichik bo’lgan qiymatda aks ettiriladi.

1090 «Boshqa materiallar». Ushbu schetning debetida yuqoridagi schetlarga kiritilmagan, ishlab chiqarishdan , asosiy vositalarni tugatishdan va boshqa operasiyalardan olingan moddiy boyliklarning (chiqindilar, tuzatib bo’lmaydigan brak mahsulotlar, metallolom, eski shinalar va rezinalar, ishlatilgan moy, nigrol va sh.k.) zahiradagi mavjud qoldig’i va ularni ishlab chiqarishdan olinishi evaziga ko’payishi, kreditida esa – ularning ishlatilishi, shuningdek boshqa chiqimlari natijasida kamayishi tannarx yoki sof sotish qiymatlaridan eng kichik bo’lgan qiymatda aks ettiriladi.

Materiallarning xarakatiga doir operasiyalar schyotlarda quyidagicha aks ettiriladi.

№	Operasiyaning mazmuni	Debet	Kredit	Asos
1.	Materiallar ta’minotchilardan qabul qilinganda: zaxiralarni QQSsiz sotib olish qiymatiga QQS summasiga	1010-1090 4410	6010,4110 6010	Shartnoma, schet-faktura
2.	Yordamchi ishlab chiqarishdan olinganda	1010-1090	2310	Hisobot, nakladnoy
3.	Hisobdor shaxslardan olinganda	1010-1090	4220-4230	Bo’nak hisoboti
4.	Yarim tayyor materiallar xom ashyo va materiallar tarkibiga kiritilganda	1010-1090	2110	Qaror, nakladnoy
5.	Tayyor mahsulotlar materiallarga aylantirilganda	1010-1090	2810-2820	Qaror, nakladnoy
6.	Xo’jalik inventarlari va buyumlari materiallarga aylantirilganda	1010-1090	1080	Qaror, talabnoma, nakladnoy
7.	Ta’sischilardan olinganda	1010-1090	4610	Ustav, shartnoma, dalolatnoma, schet-faktura
8.	Da’volar bo’yicha olinganda	1010-1090	4860	Qaror, schet-faktura
9.	Bepul olinganda	1010-1090	8530,	Qaror, schet-faktura, dalolatnoma
10.	Moliyaviy yordam sifatida olinganda	1010-1090	9380	Shartnoma, schet-faktura, dalolatnoma
11.	Kamomadlar o’rniga qabul qilinganda	1010-1090	4730	Qaror, schet-faktura, dalolatnoma
12.	Naqd sotib olinganda	1010-1090	5010-5020	Schet-faktura, chiqim kassa orderi
13	Inventarizasiya aniqlangan ortiqchalar summasiga	1010-1090	9390	Inventariza-siya varag’i, qaror
14.	Ichki alamashuv bo’lganda	1010-1090	1010-1090	Inventariza-siya varag’i, nakladnoy, talabnoma
15	Qayta baholanganda: -narxi oshirilganda -narxi kamaytirilganda	1010-1090 9430	9390 1010-1090	Dalolatnoma
16	Asosiy ishlab chiqarishga sarflanganda	2010	1010-1090	Talabnoma, nakladnoy
17	Yordamchi ishlab chiqarishga sarflanganda	2310	1010-1090	Talabnoma, nakladnoy
18	Umum ishlab chiqarishga sarflanganda	2510	1010-1090	Talabnoma, nakladnoy
19.	Xizmat qiluvchi xujaliklarga sarflanganda	2710	1010-1090	Talabnoma, nakladnoy
20.	Reklama uchun sarflanganda	9410	1010-1090	Talabnoma, nakladnoy
21.	Boshqaruv maqsadlariga sarflanganda	9420	1010-1090	Talabnoma, nakladnoy
22.	Sotilganda: -sotish qiymatiga -QQS summasiga -tannarxiga -sotishdan olingan foydaga -sotishdan ko’rilgan zararga	4010 9220 9220 9220 9430	9220 6410 1010-1090 9320 9220	Shartnoma, schet-faktura
23	Bepul berilganda: -tannarxiga -QQS summasiga -ko’rilgan zararga	9220 9220 9430	1010-1090 6410 9220	Qaror, schet-faktura, shartnoma
24.	Kamomad chiqganda: -moddiy javobgar shaxs bo’yniga qo’yilganda -karrali o’ndirish summasiga -korxona zarariga olib borilganda	4730 4730 9430	1010-1090 9390 1010-1090	Dalolatnoma, Qaror
25	Ta’sis badali sifatida kiritilganda: -kelishuv qiymatiga -QQS summasiga -tannarxiga -foyda summasiga	0610-0690 9220 9220 9220	9220 6410 1010-1090 9320	Shartnoma, qaror, schet-faktura
26.	Tayyor maxsulotga aylantirilganda	2810-2820	1010-1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
27	Yarim tayyor materialga aylantirilganda	2110	1010-1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
28	Arzon baxoli inventarlarga aylantirilganda	1080	1010-1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
29.	Tayyorlov- transport xarajatlari tannarxga kiritilganda	1010-1090	1510	Raschet
30	Brak mahsulotga kiritilganda	2610	1010-1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
31	ITI va TKI ga sarflanganda	3190	1010-1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
32	Kapital quyilmalarga kiritilganda	0810	1010-1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
33	Ta’minotchilarga qaytarilganda	6010, 4110	1010-1090	Dalolatnoma, schet-faktura
34.	Barter operasiyalariga kiritilgan materiallarning tannarxiga	4010	1010-1090	Shartnoma, Schet-faktura
35.	Favqulotdagi xodisalar oqibatlarini bartaraf etishga sarflanganda	9720	1010-1090	Qaror, dalolatnoma

Inventarlar va xo’jalik buyumlarining hisobi


Inventarlar va xo’jalik buyumlari – bu quyidagi shartlarning biriga javob beruvchi mehnat vositalari va predmetlari (xo’jalik inventarlari):
a) xizmat muddati 1 yildan kam bo’lgan;
b) qiymati bir birlikga sotib olish chog’ida O’zbekiston Respublikasida mavjud bo’lgan eng kam ish haqining 50 barobarigacha bo’lgan.
Qiymatidan qat’iy nazar inventarlar va xo’jalik buyumlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Maxsus instrumentlar va moslamalar;
  
• 
  Maxsus va sanitar kiyimlar, maxsus payofzal;
  
• 
  O’rindiq buyumlari (ko’rpa, yostiq, choyshab va shu kabilar.);
  
• 
  Kanselyariya buyumlari (kalkulyatorlar, stol usti priborlari va boshqalar);
  
• 
  Oshxona inventarlari (qoshiq, vilka, qozon, choynik-piyolalar, pichoq, skatert va shu kabilar);
  
• 
  Vaqtinchalik moslama va qurilmalar (titulsiz inshoatlar)- taxta yo’lkalar, yuvinish xonalari, hojatxona va shu kabi qurilish-montaj ishlari tugagach ularning qiymatiga kiruvchi moslamalar;
  
• 
  Xizmat muddati bir yilgacha bo’lgan smena jihozlari;
  
• 
  Baliq ovlash qurollari (qarmoq, to’r va shu kabilar).
  

Buxgalteriya hisobida inventarlar va xo’jalik buyumlari turgan joyiga qarab aks ettiriladi. Ushbu belgisiga ko’ra ular ikki guruhga bo’linadi:

• 
  Ombordagi inventarlar va xo’jalik buyumlari.
  
• 
  Foydalanishdagi inventarlar va xo’jalik buyumlari.
  

Mos ravishda inventarlar va xo’jalik buyumlari quyidagi schetlarda hisobga olinadi:
1.Ombordagi zahiralar - 1080 «Inventarlar va xo’jalik buyumlari» schyotida.
2. Foydalanishdagi qismi – 014 « Foydalanishdagi inventarlar va xo’jalik buyumlari» balansdan tashqari schyotda.
Korxonaga barcha manbalardan kelib tushgan inventarlar va xo’jalik buyumlari (ta’minotchilardan, ta’sischilardan, bepul berilgan va boshqalar) № 1080 «Inventarlar va xo’jalik buyumlari» schetiga kirim qilinadi (Debet 1080 Kredit 6010,4610,8530,4220,6990,1010-1090, 4110,9390,5010 va boshqalar).
Ombordan foydadanishga berilgan inventarlar va xo’jalik buyumlari birdaniga xarajatlar schyotlariga hisobdan chiqariladi (Debet 2010,0810,9410,9420 va boshqa schyotlar Kredit 1080). Bir vaqtning o’zida ishlatishga berilgan inventar va xo’jalik buyumlari 014- balansdan tashqari schetning kirimida aks ettiriladi. Ushbu schyotdan ular xizmat muddati tugaganda, foydalanishga yaroqsiz holatga kelganida maxsus dalolatnomalar asosida chiqim qilinadi.
Inventarlar va xo’jalik buyumlarining sotilishi, bepul berilishi, ta’sis badali sifatida kiritilishi 9220 «Boshqa aktivlarni sotilishi va turli chiqimlari» schetining debetida va 1080- schetning kreditida tannarxi bo’yicha aks ettiriladi.
Inventarlar va xo’jalik buyumlarining analitik hisobi moddiy javobgar shaxslar bo’yicha ularning nomlari, baholari va boshqa belgilariga qarab yuritiladi.