3. Hisob-kitob schyoti bo‘yicha muomalalar hisobi

Aosiy vositalar guruhlari
Amortizatsiya normasi
1.	Engil avtomobillar, taksi, yullarda foydalaniladigan avtotraktor texnikasi, maxsus asbob-uskuna, inventar va jihozlar, kompyuterlar, periferiya qurilmalari va ma’lumotlarni qayta ishlash uskunalari	20 foiz
2.	Yuk avtomobillari, avtobuslar, maxsus avtomobillar va avtotirkamalar, sanoatning barcha tarmoklari, metall quyish korxonasi uchun mashinalar va uskunalar, temirchilik-presslash uskunalari, qurilish uskunalari, qishlok xo‘jalik mashinalari va uskunalari, ofis uchun mebel	15 foiz
3.	. Temir yul, dengiz, dare va xavo transporta vositalari, kuch-kuvvat beradigan mashinalar va uskunalar: issiklik-texnika uskunalari, turbina uskunalari, elektr dvigatellari va dizel generatorlar, elektr o‘zatish va aloka qurilmalari, truboprovodlar	8 foiz
4.	Binolar, inshootlar va imoratlar	5 foiz
5.	Boshqa guruhlarga kiritilmagan, amortizatsiya qilinadigan aktivlar	10 foiz

Eskirish konseptsiyalari
Avvalroq ta’kidlanganidek, Asosiy vositalar kutilgan foydalilik davriga asoslanib bir yildan ko’proq hizmat qilishi kutiladi. Biroq korxonalar asosiy vositani ishlab chiqarishdagi xissasini tan olishlari uchun ularni foydalilik davri tugashini kutishlari shart emas. Aktivning foydalilik davri davomida har hisob yilida, korxonalar aktivdan foydalanganliklaridagi iste’molni xarajat deb ta’n olishlari lozim. Bu konseptsiya eskirish deb ataladi. Eskirish shuni bildiradiki , bu jarayonda asosiy vositalar tannarxini eskirish kabi uning foydalilk davri ichida ratsional va sistematik usulda taqsimlanadi. Eskirish orqali, vositaga bog’liq xarajat jamg’arilgan daromadga bir xisob davrida moslashtiriladi.
Eskirish asosiy vosita turlarining 3 tasiga qo’llaniladi; bino, yerni obodonlashtirish va asbob-uskuna, shu bilan birga vositalarning foydaliligi va imkoniyatlari ham ularning foydaligi davri mobaynida kamayib boradi. Yer uchun, bu odatda cheklanmagan foydalilik davri hisoblanadi,foydasizlik davri esa vaqt mobaynida o’sib boradi, shuning uchun aktivning bu turi uchun eskirish hisoblash shart emas.
Eskirish buxgalteriya hodisasining bir turi hisoblanadi. Bu hodisa har yili xisob davriningoxirida qayd etilishi shart. Bu tushunchani gavdalantirish uchun, keling xisob yili korxona uchun 1- yanvarda boshlanadi deb hisoblaylik shuningdek xisob yilining oxiri 31-dekabr. Shunday qilib eskirish uchun hodisa har yili 31-dekabrda amalga oshirilishi mumkin. Biroq, korxona aktivni yilning o’rtasidan foydalana boshlasa, shuningdek ular oylik eskirishni hisoblashlari lozim.
Shuningdek eskirish haqidagi ikkita ko’p uchraydigan tushunmovchiliklarni ham to’g’irlash muhimdir:
1. Eskirish bu aktivni baholash jarayoni emas. Aksincha, bu jarayon asosiy vosita tannarxini xarajat deb tan olish uchun ularni taqsimlash jarayonidir. Shunday qilib aktivni qoldiq qiymati ularni bozor qiymatiga ta’sir qilmaydi.
2.Aktiv qiymatini eskirish kabi tan olish bu ularni almashtirish uchun mablag’ to’plash emas. aslida, bu mablag’ sarfini boshqa xarajatlar kabi qamrab olmaydi.²

1^ Ўз. Р. ВМ 1994 йил 8 июндаги 285–сонли қарорининг 1 иловаси; 1995 йил 14 февралдаги 351 – сонли Ўз. Р. ВМ қарори билан киритилган ўзгаришлар.

2^ Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 2014; 116 bet.