3. Hisob-kitob schyoti bo‘yicha muomalalar hisobi

2. Uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarni turkumlash va baholash
Uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalarni buxgalteriya hisobida hisobga olishni -llashtirish uchun quyidagi guruhlarga ajratiladi: qimmmatli qog‘ozlar;
Sho‘ba korxonalariga investitsiyalar;
Qaram birlashmalarga investitsiyalar;
Qo‘shma korxonalarga investitsiyalar;
Boshqa Uzoq muddatli investitsiyalar.
Qimmatli qog‘ozlar Uzoq muddatli investitsiyalarning asosiy qismini tashkil etadi. iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida qimmatli qog‘ozlar investitsiyalar yunaltirilgan asosiy vositasi hisoblanadi. 1993 yil 2 sentyabrda qabul qilingan O‘zbekiston :Respublikasining «Qimmatli qog‘ozlar va fond birjalari to‘g‘risida»gi qonuniga muvofiq qimmatli qog‘ozlar - bu ularni chiqargan shaxs bilan ularning egasi o‘rtasidagi mulkiy xuklarni yoki qarz munosabatlarini tasdiklovchi, dividend yoki foiz ko‘rinishida daromad -ashni hamda ushbu hujjatlardan kelib chiqadigan huquqlarni boshqa shaxsga berish imkoniyatini nazarda tutuvchi pul hujjatlaridir».
Yukorida kayd etilgan qonunga ko‘ra, qimmatli qog‘ozlarga: aksiyalar; obligatsiyalar;
xazina majburiyatlari;
depozit va xazina sertifikatlari;
veksellar;
xosilaviy qimmatli qog‘ozlar kiradi.
Aksiya (gollandcha so‘zidan olingan bulib, qimmatli kogoz degan ma’noni anglatadi) - bu aksiyadorlik jamiyatining ustav fondiga muayyan xissa kushganlikdan guvoxlik Geruvchi, uning egasiga foydaning bir qismini olish va, odatda, ushbu jamiyatni boshqa-rnshda ishtirok etish huquqini beruvchi qimmatli kogozdir. Aksiya amal qilish muddati cheklanmagan qimmatli kogoz bulib, u uni chiqargan aksiyadorlik jamiyati amal kilib turgan zakt mobaynida muomalada bo‘lishi mumkin. Aksiyalar bo‘yicha olingan daromad dividend
lotincha so‘zidan olingan bulib, bulishga tegishli degan ma’noni anglatadi) deb nomlanadi. Dividend, odatda, aksiyadorlik jamiyatining foydasiga bog‘liq bo‘ladi. Agar kampaaniya hisobot yili natijalariga ko‘ra foydaga ega bo‘lsa, katta dividend to‘lash imkoniyati bo‘ladi va aksincha.
Aksiyalar ikki turga bo‘linadi:
♦ oddiy aksiyalar;
♦ imtiyozli aksiyalar.
Oddiy aksiya aksiyadorlar yigilishida ovoz berish huquqini beradi, olin, dividend miqdori aksiyadorlik jamiyatining olgan sof foydasiga bog‘lik va boshqa narsa bilan kafolatlanmagan. Imtiyozli aksiyalar aksiyadorlar umumiy yigilishida berish huquqini va bu bilan korxonani boshkarishda ishtirok etish huquqini berma Ularning imtiyozliligi shundaki. xo‘jalik faoliyati natijalaridan qat’iy i kafolatlangan daromadni olish imkoniyatini, ikkinchi tomondan, aksiyadorlik jam tugatilgan vaqtda aksiyalar qiymatini birinchi navbatda olish huquqiga ega.
Obligatsiya (lotincha so‘zidan olingan bulib, majburiyat ma’nosini anglatadi)- bu uning egasi qarz berganligidan guvoxlik beruvchi, unga ushbu qimmatli krgoz nominal qiymatini unda ko‘rsatilgan muddatda belgilangan (qat’iy) foiz tulangan koplash majburiyatini tasdiklovchi qimmatli kogozdir. Obligatsiya - bu bir shaxs (investorning) boshqa bir shaxsga(emitentga) mablag‘larni vaqtinchalik foydalanish berganligi haqidagi guvoxnomadir. Obligatsiyalardan olinadigan daromad kurinishida bo‘ladi.