3. ekspert tizimlari

Foydalanuvchining interfeysi. Foydalanuvchi ekspert tizimiga buyruq va axborot kiritish hamda 
uning buyrug‘i orqali chiqadigan axborotni olish uchun foydalaniladi. Komanda (buyruq)lar o‘z ichiga 
bilimlarni qayta ishlash jarayoni boshqarmaydigan parametrlarini oladi. 
Foydalanuvchi axborotni kiritishning to‘rtta uslubidan foydalanishi mumkin: menyu, buyruq 
(komanda), tabiiy til, shaxsiy interfeys. 
Ekspert tizimining texnologiyasi chiqadigan axborot sifatida nafaqat qarorni, shuningdek zarur 
tushuntirishni olish imkoniyatini ham ko‘rib chiqadi. 
Odatda ikki xil tushuntirish farqlab ko‘rsatiladi. Ya’ni: 
•so‘rov bo‘yicha beriladigan tushuntirish. Bunda foydalanuvchi har qanday paytda ekspert 
tizimidan o‘z xatti-harakatlarini izohlashni talab etishi mumkin; 
•muammolarni hal etishdan olgan tushuntirish. Foydalanuvchi yechimni olgandan so‘ng, u qanday 
olingani to‘g‘risida izoh talab qilishi mumkin. Tizim esa masalani yechishdagi har bir qadamini 
tushuntirib berishi kerak. 
To‘g‘ri, ekspert tizimi bilan ishlash texnologiyasi oddiy emas. Mazkur tizimlarning foydalanish 
interfeysi do‘stona munosabatda bo‘ladi. Ya’ni, u siz bilan «suhbatlashish» chog‘ida qiyinchiliklar 
tug‘dirmaydi. 
Bilimlar bazalari. Ular muammoli sohalarni, shuningdek, faktlar oralig‘idagi mantiqiy 
bog‘liqlikni bayon etadi. Bazada markaziy o‘rinni qoidalar egallagan. Qoida muayyan bir sharoitda 
nima qilish kerakligini belgilaydi va u ikki qismdan iborat bo‘ladi: 
Birinchisi, bajarilishi mumkin bo‘lgan yoki bo‘lmagan shart-sharoit. Ikkinchisi, agar sharoit 
bajariladigan bo‘lsa, amalga oshirilishi kerak bo‘lgan xatti-harakat. 
Ekspert tizimi foydalaniladigan barcha qoidalar tizimini tashkil etadi. Bu tizim oddiy tizimga 
qiyoslaganda ham bir necha minglab qoidalarni o‘z ichiga oladi. 
Barcha bilim turlari, predmet sohasi xususiyati va loyihaning (bilim bo‘yicha mutaxassisning) 
malakasiga bog‘liq holda u yoki bu darajada o‘xshashlik bilan bir yoki bir necha semantik modellar 
yordamida ifodalanishi mumkin. 
Interpretator. Bu ekspert tizimining bir qismi bo‘lib, bazadagi bilimlarni ma’lum bir tartibda 
qayta ishlaydi. Interpretatorning ish texnologiyasi qoidalar majmuining ketma-ketligini ko‘rib chiqishga 
olib boradi. Agar qoidadagi shartlarga rioya etilsa, ma’lum xatti-harakatlar bajarilsa foydalanuvchiga 
ham uning muammolarini yechish variantlari taqdim etiladi. 
Bundan tashqari ko‘pgina ekspert tizimlarida quyidagi qo‘shimcha bloklar kiritiladi: ma’lumotlar 
bazalari, hisob-kitob bloki, ma’lumotlarni kiritish va tuzatish bloki. 
Hisob-kitob bloki boshqaruv qarorlarini qabul qilish bilan bog‘liq holatlarda zarur bo‘ladi. Ayni 
paytda reja, jismoniy, hisob-kitob, hisobot va boshqa doimiy hamda tezkor ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga 
olgan ma’lumotlar bazalari muhim rol o‘ynaydi. Ma’lumotlarni kiritish va tuzatish blokidan 
ma’lumotlar bazasidagi joriy o‘zgarishlarni tezkor va o‘z vaqtida aks ettirish uchun foydalaniladi.